Een belangrijk verschil tussen de bedrijfswereld en de financiële wereld is de mate van onderlinge afhankelijkheid tussen de verschillende spelers.
Laten we dit illustreren aan de hand van een hypothetisch scenario en veronderstellen dat op dezelfde dag in Duitsland autobouwer Volkswagen (663.000 werknemers, activa ter waarde van 223 miljard euro), elektronicaconglomeraat Siemens (293.000 werknemers, activa ter waarde van 103 miljard euro) en luchtvaartmaatschappij Lufthansa (110.000 werknemers, activa ter waarde van 32 miljard euro) failliet gaan.
Dit betekent dat op dezelfde dag iets meer dan 1 miljoen mensen hun baan zouden verliezen en 358 miljard euro aan activa in rook zouden opgaan. Een ongekende economische - en sociale catastrofe in Duitsland met waarschijnlijk een sterke impact in andere Europese landen maar een veel gematigder impact in de rest van de wereld.
Ter vergelijking : als een Duitse systeembank zoals Deutsche Bank (85.000 werknemers, 1.325 miljard euro aan activa) zou omvallen, zou het financiële systeem in elk land ter wereld volledig verlamd raken.
Wat is een derivaat ?
Laten we beginnen met op de eenvoudigst mogelijke manier uit te leggen wat een derivaat of afgeleid product feitelijk is. Een derivaat is een weddenschap tussen twee partijen. In het dagelijks leven sluiten wij soms weddenschappen af om te speculeren over de toekomst : "Ik wed met u voor 10 euro dat die en die voetbalploeg de volgende wedstrijd zal winnen".
Er bestaat echter ook een andere vorm van weddenschap : de verzekering. Degene die bijvoorbeeld zijn auto verzekert, sluit in zekere zin een weddenschap af met zijn verzekeringsmaatschappij. Het verzekeringsbedrijf wedt dat de bestuurder geen ongeluk zal krijgen en de bestuurder wedt het tegenovergestelde. Zolang de chauffeur geen ongeval heeft, wint de verzekeraar de weddenschap en de verzekeringspremie.
Laten we beginnen met op de eenvoudigst mogelijke manier uit te leggen wat een derivaat of afgeleid product feitelijk is. Een derivaat is een weddenschap tussen twee partijen. In het dagelijks leven sluiten wij soms weddenschappen af om te speculeren over de toekomst : "Ik wed met u voor 10 euro dat die en die voetbalploeg de volgende wedstrijd zal winnen".
Er bestaat echter ook een andere vorm van weddenschap : de verzekering. Degene die bijvoorbeeld zijn auto verzekert, sluit in zekere zin een weddenschap af met zijn verzekeringsmaatschappij. Het verzekeringsbedrijf wedt dat de bestuurder geen ongeluk zal krijgen en de bestuurder wedt het tegenovergestelde. Zolang de chauffeur geen ongeval heeft, wint de verzekeraar de weddenschap en de verzekeringspremie.
Voorbeeld van een derivatentransactie
In de financiële wereld is een derivaat een weddenschap tussen twee partijen, hetzij voor speculatieve doeleinden, hetzij als afdekking (verzekering). En zoals daarnet aangegeven is er bij dit soort transacties een verliezer die moet betalen en een winnaar die de inzet opstrijkt.
Stel dat een bank A met een bank B (of een fonds) wedt dat de dollar over 3 weken sterker zal worden ten opzichte van de euro. Beide banken zijn het erover eens dat de winnaar een bedrag van 1 miljoen euro in de wacht zal slepen. Maar in de wereld van de derivaten wordt het bedrag van de inzet gewoonlijk uitgedrukt als een % van een notioneel (theoretisch, fictief) bedrag. Banken A en B zouden dus bijvoorbeeld kunnen zeggen dat zij 1% van het notionele bedrag van 100 miljoen euro (dus 1 miljoen euro) inzetten.
In de financiële wereld is een derivaat een weddenschap tussen twee partijen, hetzij voor speculatieve doeleinden, hetzij als afdekking (verzekering). En zoals daarnet aangegeven is er bij dit soort transacties een verliezer die moet betalen en een winnaar die de inzet opstrijkt.
Stel dat een bank A met een bank B (of een fonds) wedt dat de dollar over 3 weken sterker zal worden ten opzichte van de euro. Beide banken zijn het erover eens dat de winnaar een bedrag van 1 miljoen euro in de wacht zal slepen. Maar in de wereld van de derivaten wordt het bedrag van de inzet gewoonlijk uitgedrukt als een % van een notioneel (theoretisch, fictief) bedrag. Banken A en B zouden dus bijvoorbeeld kunnen zeggen dat zij 1% van het notionele bedrag van 100 miljoen euro (dus 1 miljoen euro) inzetten.
In deze situatie zijn beide banken blootgesteld aan een verlies van 1 miljoen euro. Om dit risico te beperken, kan een bank ervoor kiezen een weddenschap met een andere bank af te sluiten. Zo zal bank A bijvoorbeeld 900.000 euro met bank C wedden dat de dollar binnen drie weken zal verzwakken ten opzichte van de euro. Het nettorisico (en de beloning) van bank A bedraagt dan slechts 100.000 euro. Stel nu dat drie weken later de dollar gezakt is tegenover de euro. Bank A verliest haar weddenschap/overeenkomst met bank B, maar wint van bank C. Zij zal de 900.000 euro die zij ontvangt van bank C doorstorten aan bank B én 100.000 euro toevoegen uit haar kaspositie.
Twee fundamentele inzichten
Dit is uiteraard een vrij eenvoudig voorbeeld, maar het illustreert twee zeer belangrijke zaken in de wereld van de afgeleide instrumenten :
Dit is uiteraard een vrij eenvoudig voorbeeld, maar het illustreert twee zeer belangrijke zaken in de wereld van de afgeleide instrumenten :
- We dienen een onderscheid te maken tussen bruto (1.000.000 euro) en netto risico (100.000 euro).
- De onderlinge afhankelijkheid is groot. Het wereldwijde bankennetwerk is als een spinnenweb, waarbij derivaten fungeren als lijm die banken samenbindt.
Wat als een partij in gebreke blijft ?
Wat gebeurt er als het "ondenkbare" gebeurt en bank C de 900.000 euro niet aan bank A kan betalen ? In plaats van 100.000 euro te moeten betalen, zal Bank A dan het volledige bedrag van 1 miljoen euro moeten ophoesten. Aangezien zij dit niet had zien aankomen, heeft zij geen geld opzijgezet. En zal ze dus in allerijl activa moeten verkopen om de gevreesde wanbetaling ('default') te voorkomen. De financiële markten zullen verontrust worden door het in gebreke blijven van bank C. Bank A zal geconfronteerd worden met een uitgesproken verkopersmarkt, waardoor het zeer moeilijk zal zijn haar activa zonder verlies te verkopen.
Dit eenvoudige voorbeeld illustreert het grootste risico in de wereld van de derivaten : het risico dat een tegenpartij niet meer aan haar verplichtingen kan voldoen en in gebreke blijft. In het besproken geval evolueert de bruto blootstelling naar een netto blootstelling !
Beschermingsmethodes
Hoe beschermt een bank zich tegen het risico dat een andere bank haar verplichtingen niet nakomt ? Meestal door het kopen van een verzekering tegen betalingsverzuim ('payment default insurance') uitgegeven door een verzekeringsbank.
Een andere beschermingsmethode is de tegenpartij om een onderpand te vragen. Laten we terugkeren naar het eenvoudige voorbeeld van hierboven en ons voorstellen dat een week na het begin van de weddenschap de dollar begint te dalen tegenover de euro en bank A dus goed op weg is om de weddenschap te verliezen. Bank B kan bank A vragen een onderpand "op tafel te leggen" dat B in beslag kan nemen, ingeval A in gebreke zou blijven. Dit onderpand omvat contanten of waardepapieren (aandelen, obligaties). Het toegezegde bedrag is vaak veel lager dan de inzet van de speculatie.
Welke reële bedragen staan op het spel (december 2020) ?
Het totale nominale bedrag beloopt zo'n 582.000 miljard dollar (493.000 miljard euro). Dit geeft een idee van de omvang van de globale derivatenmarkt, maar zegt niets over de reële bedragen die op het spel staan. Die 582.000 miljard dollar komen overeen met de 100 miljoen euro in ons voorbeeld van hierboven.
Het brutorisico bedraagt 16.000 miljard dollar (dit komt overeen met de 1 miljoen euro van ons voorbeeld). Het nettorisico bedraagt 3400 miljard dollar (de 100.000 euro uit ons voorbeeld); het onderpand ter dekking van dit nettorisico bedraagt slechts een fractie van dit bedrag.
Geconfronteerd met deze bedragen en wetende dat de wereld van de derivaten draait rond een dozijn megabanken, dringen er zich twee vragen op mocht een systeembank failliet gaan :
1) Kunnen er pijnlijke gevolgen zijn voor onze eigenste bank en ons spaargeld ?
2) In hoeverre zijn de centrale banken of overheden in staat om een dergelijk faillissement op te vangen ?
Vond je dit een interessant stuk ? Hou je dan niet tegen om het te delen. Bij voorbaat dank !
