Desindustrialisatie is een strategische vergissing

Open brief in ‘The Economist’

"Desindustrialisatie is geen strategie — het is een capitulatie.

Uw redactioneel commentaar ("The world must escape the manufacturing delusion" van 14 juni 2025) leest zowel de geschiedenis als de huidige realiteit verkeerd — en bevat meerdere feitelijke onjuistheden.

Zowel in het verleden als vandaag blijft de industrie een belangrijke motor voor economische groei en hoogwaardige banen. Ja, de industrie wordt steeds meer geautomatiseerd, maar deze transformatie heeft haar belang niet verminderd. Integendeel: de moderne industrie blijft een cruciale aanjager van productiviteit, innovatie, export en de ontwikkeling van complexe toeleveringsketens. Fabrieksbanen hebben bovendien vaak een hogere toegevoegde waarde en ondersteunen omliggende ecosystemen door ontwerp, engineering en dienstverlening.

In het Verenigd Koninkrijk, waar regionale ongelijkheid nog steeds nijpend is, betekent een verdwenen industriële baan vaak het verlies van een goedbetaalde baan buiten Londen. In plaats van zich van de industrie af te wenden, moet het Verenigd Koninkrijk deze moderniseren en upgraden. Zoals het UK Innovation Report 2025 van het Institute for Manufacturing laat zien, blijft de industrie het grootste aandeel van zakelijke R&D-investeringen voor haar rekening nemen, kent zij de op één na snelste productiviteitsgroei onder de sectoren (3,0% per jaar van 2000–2023) en blijft zij een belangrijke bijdrager aan kapitaalvorming.

Het artikel noemt ook China’s moeite om aan groeidoelstellingen te voldoen. Dat negeert echter de opmerkelijke vooruitgang die het land in de afgelopen twee decennia heeft geboekt op het gebied van economische groei en armoedebestrijding — vooruitgang die door de industrie is aangewakkerd. Zelfs vandaag de dag behoort China nog tot de snelst groeiende economieën ter wereld (in 2024 op de derde plaats) en was het verantwoordelijk voor een vijfde van alle wereldwijde economische groei in de afgelopen 20 jaar.

Het is eveneens een redeneringsfout te stellen dat China’s groeivertraging voortkomt uit een overmatige afhankelijkheid van de industrie. De werkelijke oorzaken zijn onder meer een zwakkere wereldeconomie en China’s transitie naar een meer volwassen stadium van ontwikkeling, die complexere productiestructuren en sterkere institutionele fundamenten vereist. In feite is China’s economische strategie steeds meer gericht op het stimuleren van “nieuwe, kwalitatieve fabricagecapaciteiten” door middel van geavanceerde productie — precies omdat industrie vitaal blijft voor innovatie, concurrentiekracht en langetermijngroei. In plaats van zich terug te trekken uit de industrie, zet China er juist extra op in en beschouwt het deze als hoeksteen van zijn agenda voor “high-quality development”.

India opvoeren als voorbeeld van een economie die kan bloeien zonder een sterke industriële basis is misleidend, is een vorm van cherry-picking die de lessen van alle andere geïndustrialiseerde economieën tegenspreekt — en de voorzichtigheid van Indiase leiders negeert. Zoals voormalig premier Manmohan Singh terecht opmerkte: “Een substantiële industriële basis is essentieel om werkgelegenheid te verschaffen aan de beroepsbevolking en duurzame groei te waarborgen.”

Even misplaatst is de gedachte dat industriële banen achterhaald zijn. De neergang van Britse toonaangevende exportsectoren zoals farmaceutica, lucht- en ruimtevaart zou als een wake-upcall moeten dienen. Afstand nemen van de industrie ondermijnt ons vermogen om de industrieën van de toekomst op te schalen. De echte uitdaging is hoe we ervoor zorgen dat de industrie slimmer, groener en inclusiever wordt.

Desindustrialisatie is geen strategie — het is een capitulatie."

Dr Mateus Labrunie, Dr Carlos Lopez-Gomez, Professor Tim Minshall
Institute for Manufacturing, Universiteit van Cambridge

Overvloed versus complexiteit: het eco-modernistische misverstand

Ezra Klein en Derek Thompson suggereren in hun boek Abundance dat intelligent bestuur en innovatie de meeste problemen van de maatschappij kunnen oplossen. Hun visie legt de nadruk op bouwen — meer woningen, infrastructuur, schone energie en wetenschappelijke capaciteit — in plaats van louter herverdelen of reguleren. Hun kernidee is helder en optimistisch: overvloed is haalbaar en essentieel. Zij bepleiten een ecologisch-modernistisch ideaal, in de overtuiging dat we de klimaatcrisis en sociale stagnatie kunnen overwinnen door technologie, deregulering en expansieve ontwikkeling. Ze pleiten voor een progressieve verschuiving — van enkel het voorkomen van schade via regulering naar het actief bevorderen van groei. Toch mist deze optimistische visie een dieperliggende waarheid over complexiteit. 

Energie ligt ten grondslag aan groei, en het falen van de samenleving om een betere toekomst te leveren is niet enkel het resultaat van slecht bestuur of overdreven regulering. Het is inherent aan complexiteit zelf. Naarmate systemen uitbreiden en meer met elkaar verbonden raken, worden ze moeilijker te besturen, vatbaarder voor storingen en steeds kostbaarder om in stand te houden. Het geloof dat de overheid zulke complexiteit snel kan hervormen of sturen is niet alleen te optimistisch — het is fundamenteel naïef.

Deze misinterpretatie beperkt zich niet tot Klein en Thompson; het is een bredere blinde vlek in onze beschaving. Eco-modernisme miskent de beperkingen die entropie, ecologische grenzen en energiedynamiek opleggen. Wat lijkt op institutioneel falen kan in werkelijkheid systemische uitputting zijn, veroorzaakt door overshoot en afnemende rendementen op complexiteit. De oplossing is niet eindeloze acceleratie richting overvloed, maar doelbewuste vereenvoudiging — focussen op lokale, energiezuinige en veerkrachtige gemeenschappen.

Artificiële intelligentie (AI): emancipatie of controle
Adam Becker geeft een vergelijkbare kritiek op het vooruitgangsverhaal dat AI afbeeldt als een mythische redder die transcendente oplossingen belooft voor menselijke uitdagingen — de dood, schaarste en ecologische ondergang. In zijn boek More Everything Forever schetst Becker Silicon Valley’s elites als de ontwerpers van een toekomst waarin AI de weg naar utopie effent, ruimtestations de aarde vervangen en sterfelijkheid optioneel wordt.

Maar onder deze belofte schuilt een duistere impuls: een streven naar controle vermomd als vooruitgang. Invloedrijke figuren zoals Elon Musk, Peter Thiel en Marc Andreessen flirten met autoritaire en zelfs eugenetische ideeën, en omarmen denkers als Curtis Yarvin die technocratisch bestuur voorstaan. In hun handen zou AI geen instrument van menselijke emancipatie zijn, maar een digitale vorst die uitsluitend loyaal is aan zijn ontwerpers.

Hoewel Beckers waarschuwingen het risico lopen winst najagende opportunisten te vermengen met complotachtige despoten — blijven de diepere kwesties die hij benadrukt geldig: ongerechtvaardigde macht, ongecontroleerde marktkrachten en uitgeholde democratische controle. Het essentiële gevaar is niet dat AI een godachtige entiteit wordt, maar wel dat de mensheid zich overgeeft aan vereenvoudigde verhalen en efficiëntie en optimalisatie gaat verwarren met betekenisvolle vooruitgang.

Schattingen over de impact van AI lopen zeer uiteen — van visies op technologische overvloed en menselijke bevrijding tot angsten voor massawerkloosheid, ongelijkheid en uitholling van democratische instellingen. Een recent rapport van het AI Futures Project schetst een waarschijnlijk scenario: snelle automatisering aangewakkerd door de Amerikaans-Chinese rivaliteit, die de economische productie versnelt maar menselijke handelingsruimte marginaliseert. Tegen 2030 zou AI kritische beslissingen kunnen domineren, geopolitieke spanningen kunnen opvoeren en menselijke invloed kunnen verminderen.

Joe Lonsdale, CEO van Palantir, betoogt dat de AI-gedreven ontwrichting simpelweg een herhaling is van historische technologische sprongen — onvermijdelijk, noodzakelijk en uiteindelijk voordelig. Net als eerdere industriële doorbraken ziet hij AI als het wegvagen van inefficiënties, het bevorderen van productiviteit en het stimuleren van innovatie. Toch veronachtzaamt dit perspectief een crucale realiteit: dat complexiteit zelf — en niet louter bestuurlijke of technologische tekortkomingen — onze fundamentele uitdaging zou kunnen zijn.

Complexiteit
De problemen van de samenleving zijn niet simpelweg falende beleidsmaatregelen of bestuur, maar symptomen van diepere systemische realiteiten. Het werk van Joseph Tainter, The Collapse of Complex Societies, (zie ons artikel hierover) illustreert dat beschavingen meestal niet falen omdat ze problemen niet kunnen oplossen, maar omdat elke oplossing onhoudbare complexiteit toevoegt. De hedendaagse toenemende onderlinge verbondenheid en schaal belasten ons vermogen om effectief te beheren of zelfs te begrijpen.

Toch houdt het dominante narratief vol dat slimmer beheer of betere technologie het evenwicht zal herstellen — een aantrekkelijk maar misleidend geloof.

Alfred North Whitehead waarschuwde juist tegen zulke fouten en waarschuwde dat we abstracte ideeën niet moeten verwarren met de echte, concrete werkelijkheid; die vergissing veroorzaakt namelijk vaak misverstanden en verkeerde beslissingen. Zwaartekracht, BBP en intelligentie zijn vereenvoudigde conceptuele instrumenten, geen tastbare entiteiten. Toch spreken en handelen we vaak alsof deze abstracties de werkelijkheid zelf zijn. En waarbij we vereenvoudigde landkaarten verwarren met het landschap zelf, terwijl dat territorium veel gecompliceerder is dan de kaarten doen vermoeden.

AI is geen echte begripsvorming; BBP is geen échte welvaart; voorspellingen garanderen niet de toekomst. Het behandelen van deze vereenvoudigingen als concrete werkelijkheden loopt het risico dat we zinvol menselijk oordeel overgeven aan abstracties. Het grootste gevaar is niet dat AI ons overtreft. Het echte risico is dat we onze vereenvoudigde instrumenten als absolute waarheden gaan beschouwen en daardoor de kwetsbare complexiteit van onze beschaving over het hoofd zien.

Afsluitend
Uiteindelijk dreigt het eco-modernistische ideaal van overvloed door versnelling, hoe aantrekkelijk ook, te ontaarden in een losgekoppelde fantasie — losgeraakt van de fysieke grenzen, thermodynamische realiteiten en ecologische grenzen die onze wereld beheersen.

Overgenomen, vertaald en bewerkt van art berman: the complexity trap