De boodschap van de Britse econoom Tim Jackson klink behoorlijk revolutionair in deze economisch moeilijke tijden. Jackson is professor duurzame ontwikkeling aan de universiteit van Surrey en auteur van het invloedrijke boek 'Welvaart zonder groei'.
In een notendop komt zijn pleidooi hierop neer: om onze economische motor draaiende te houden moeten zowel productie als consumptie blijven groeien. Alleen bereikt groei op een bepaald moment zijn plafond, om de simpele reden dat de middelen van de aarde eindig zijn : haar capaciteit om te geven (grondstoffen en natuurlijke rijkdommen) en op te nemen (afval en uitstoot) geraakt uitgeput. Dat is een grens die we simpelweg niet kunnen overschrijden.
Het onvermijdelijke gevolg is dat we een heel ander economisch systeem dienen te ontwikkelen met vooral een nieuwe definitie van welvaart. Welvaart die niet alleen bepaald wordt door de massale beschikbaarheid van consumptiegoederen, maar ook door de sociale cohesie van de samenleving en de gezondheid van onze leefomgeving. In Jacksons visie is er nog plaats voor beperkte, duurzame groei, maar die gecompenseerd wordt door investeringen in (openbare) diensten en het herstel van onze natuurlijke omgeving. Het resultaat is een systeem in evenwicht dat onze planeet respecteert en niet uitput. Het is een immense uitdaging, maar volgens Jackson rest ons geen andere keuze.
Meer en meer politieke en economische leiders nemen zijn denkbeelden ernstig. En in de academische wereld is het groene duurzaamheidsdenken al langer ingeburgerd, getuige onder andere de Cradle to Cradle-beweging, die een productie zonder afval bepleit, of het Amerikaanse Millennium Institute.
Dit is hét dilemma in het duurzaamheidsdebat: moeten we minder gaan consumeren of volstaat groene groei ? Tim Jackson is hierover helder. Hij rekent voor dat het halen van klimaatdoelen een illusie is, als we even hard blijven groeien als nu. Hij pleit daarom voor een wereldeconomie die niet of nauwelijks groeit. Ook vindt hij dat we een eenvoudiger leven moeten leiden. Hij brengt dit zelf in de praktijk door bijvoorbeeld geen auto te rijden.
Jarenlang onderzoek
Jackson's mening steunt op jarenlange research. Bijvoorbeeld over hoe effecten op het milieu beter in het Bruto Nationaal Product (BNP) tot uitdrukking kunnen worden gebracht. En ook over de kosten van CO2 - reductie. Tijdens zijn werk stuitte hij op innerlijke tegenstrijdigheden in het economisch stelsel. "Om winst te maken, moeten bedrijven onnodige verspilling tegengaan. Maar tegelijk moeten ze zoveel mogelijk produceren en verkopen."
De Britse onderzoeker begreep dat in de onderliggende structuur van de economie een weeffout zit. In 2004 kreeg hij de kans om dieper op die materie in te gaan. Met een team van economen, sociologen en psychologen startte hij een wetenschappelijk project dat de welvaart wilde herdefiniëren. Hiervan was het boek Welvaart zonder Groei een uitvloeisel. Bewust niet geschreven als een doorsnee wetenschappelijk werk: "Ik wilde goed begrepen worden, omdat het om een netelige kwestie gaat die bovendien deels indruist tegen onze intuïtie."
Hoezo? "We associëren groei vaak met iets positiefs. Want we willen onze oogsten en kinderen zien groeien. En we hebben een verlangen naar nieuwe spullen. Mensen ontlenen hun identiteit daaraan. Daar komt bij dat we zijn grootgebracht met het idee dat we een probleem hebben, zodra de economie stokt."
Niet alleen materie, ook andere waarden zijn belangrijk
Hét punt van Jackson is dat ons begrip van welvaart te eenzijdig leunt op groei in economische zin. We drukken onze economie uit in BNP. Jackson geeft aan dat deze term louter is gebaseerd op productie, maar niet noodzakelijk ook op een beter leven. Onze investeringen gaan vooral naar het nog efficiënter maken en verder verhogen van productie. Daardoor tarten we de grenzen van wat de aarde aankan. Jackson: "Bedrijven en politici wakkeren dat vuur aan. Door mensen aan te moedigen om, met geld dat ze niet hebben, dingen te kopen die ze niet nodig hebben. Om een niet blijvende indruk te maken op mensen om wie ze niets geven." Volgens Jackson ontkent dit de werkelijke menselijke aard. "Er is meer dan het verlangen naar steeds maar meer. We hebben ook andere instincten. We weten dat het goed is dat groei soms stopt, zoals bij onze kinderen. We zien aan obesitas dat meer voedsel niet altijd beter is. En zelfs arme mensen zeggen in onderzoeken dat het hen om meer gaat dan alleen voedsel of geld. Ze vinden waardigheid, kansen en andere immateriële zaken ook belangrijk."
Verder groeit het besef dat we leven op een planeet met beperkte grondstofvoorraden. En dat steeds maar meer groei kan leiden tot uitputting. Jackson: "Dat denken is lang onderdrukt in de westerse samenleving. Dat kwam door een groot geloof in de kracht van het op groei gebaseerde model, dat in de jaren negentig hoogtij vierde. Het optimisme over democratie en vrije markt was na de val van de Muur enorm. We dachten even het succesrecept te hebben verworven. Economische groei leek maakbaar, afspraken over economie en ecologie op wereldschaal leken haalbare kaart. Nu zijn we erachter hoe moeilijk dat is."
Groene groei is niet het antwoord
Voor Jackson staat vast dat het anders moet. Groene groei is volgens hem niet het antwoord. Initiatieven in die richting, denk aan energie-efficiënter produceren, zijn volgens hem op zichzelf niet verkeerd. Want ze gaan uit van goede intenties en helpen bij bewustwording en verduurzaming. Jackson: "Maar het probleem van een systeem dat steeds vraagt om meer productie lossen we daarmee niet op. Op macro-economisch niveau blijft dan de prikkel bestaan om onze eindige planeet steeds verder uit te putten. Het groeien gaat nu veel sneller dan het vergroenen, maar het moet juist andersom."
Zo'n economie zonder groei is niet gemakkelijk te realiseren, geeft hij grif toe. Jackson: "Dat vergt een volledig andere structuur waar we langzaam aan moeten bouwen. We kunnen de motor niet van de ene op de andere dag stoppen. Want de behoeften van consumenten zijn het cement in het huidige systeem. Ze zorgen voor stabiliteit. Als mensen minder kopen, moeten bedrijven inkrimpen, raken mensen werkloos. Dan kopen deze werkloze mensen nog minder, waardoor bedrijven weer moeten krimpen en ga zo maar door."
Anders winst maken
Jackson vindt dat we anders winst moeten gaan maken. "Winsten in het verleden waren vaak hoog, omdat we een deel van de rekening niet betaalden. Denk aan te weinig milieukosten bij het winnen van fossiele energie of veel te lage arbeidskosten voor onze kledingproductie." De hoogleraar geeft toe dat hij er ook nog niet uit is hoe de nieuwe economie er precies moet uitzien. Wat hij wel weet, is dat we moeten focussen op een transformatie naar een andere, minder op alleen groei gebaseerde orde. "En dat we af moeten van het huidige systeem dat is geënt op consumentisme en het speculatieve financieel systeem. Die dingen passen niet bij een economie zonder groei."
Hij gelooft nog wel in kapitaal. Volgens hem is het niet zo dat er geen geld meer is. Er zijn nog steeds mogelijkheden tot economische herstructurering, maar het gaat allemaal naar het oude, falende systeem. Investeringen vervullen in zijn visie wel een sleutelrol. Daarvan neemt het belang volgens hem zelfs toe. "We moeten investeren in de waardegoederen die onze toekomstige welvaart waarborgen. In productie van hoge kwaliteit, met minimale schade voor milieu of gezondheid, en een productieketen waarin werkers eerlijk worden beloond. Bij zulke investeringen moeten we ons niet laten leiden door maximale winst. Centraal moet staan wat de waarde is die ze hebben voor toekomstig welzijn. Denk aan duurzame energie of een duurzamere voedselketen. Maar ook sociale investeringen, bijvoorbeeld in gemeenschappelijke voorzieningen, zoals theaters, zwembaden of buurthuizen."
Mentaliteitsverandering noodzakelijk
Een omslag naar een meer sobere levensstijl is noodzakelijk. Jackson: "Uit onze wetenschappelijke bevindingen blijkt dat een minder materialistische en milieubelastende levensstijl kiezen beter is voor je welbevinden. Maar dat is niet gemakkelijk. Je komt in conflict met de heersende opvattingen. Als je besluit om geen auto te hebben of geen verre vakantiereizen te maken, moet jij je verdedigen. Dat begint al bij jonge kinderen. Die krijgen voortdurend signalen dat ze dingen nodig hebben om erbij te horen en gelukkig te zijn. De macht van merken is enorm."
"Welvaart zonder groei zal de levenskwaliteit van veel mensen verbeteren. Er zijn er natuurlijk die altijd die winnen en anderen die verliezen, en zij die verliezen hebben in het huidige systeem behoorlijk wat macht. Dus dat is een probleem.
Echter veel van wat ik voorstel gaat net over het verbeteren van de levenskwaliteit, op een behoorlijk specifieke manier. Op het gebied van sociale cohesie, evenwicht tussen werk en vrije tijd, familieleven, leefomgeving enz. Dat zijn dingen die belangrijk zijn en niemand in de politiek is daarmee bezig. Want we moeten het consumptiesysteem in stand houden.
Er is wel het latente bewustzijn bij veel mensen dat de manier waarop we bezig zijn zinloos is. Dat we sneller en sneller moeten lopen om op dezelfde plaats te blijven. En er beginnen sociale verzetsbewegingen op te komen. Vooral jongeren zijn er zich pijnlijk van bewust dat de toekomst er erg onprettig zal uitzien als we zo doorgaan. Dat er minder keuzemogelijkheden zullen zijn, grotere verschillen tussen rijk en arm, meer economische stabiliteit door ecologische verarming. Veel mensen proberen ook al eenvoudiger en zuiniger te gaan leven. Maar dat is niet genoeg. Ook het macro-economische systeem zal moeten veranderen".
Dit artikel is een bewerking van 2 interviews met Tim Jackson : zie hier en hier.
In een notendop komt zijn pleidooi hierop neer: om onze economische motor draaiende te houden moeten zowel productie als consumptie blijven groeien. Alleen bereikt groei op een bepaald moment zijn plafond, om de simpele reden dat de middelen van de aarde eindig zijn : haar capaciteit om te geven (grondstoffen en natuurlijke rijkdommen) en op te nemen (afval en uitstoot) geraakt uitgeput. Dat is een grens die we simpelweg niet kunnen overschrijden.
Het onvermijdelijke gevolg is dat we een heel ander economisch systeem dienen te ontwikkelen met vooral een nieuwe definitie van welvaart. Welvaart die niet alleen bepaald wordt door de massale beschikbaarheid van consumptiegoederen, maar ook door de sociale cohesie van de samenleving en de gezondheid van onze leefomgeving. In Jacksons visie is er nog plaats voor beperkte, duurzame groei, maar die gecompenseerd wordt door investeringen in (openbare) diensten en het herstel van onze natuurlijke omgeving. Het resultaat is een systeem in evenwicht dat onze planeet respecteert en niet uitput. Het is een immense uitdaging, maar volgens Jackson rest ons geen andere keuze.
Meer en meer politieke en economische leiders nemen zijn denkbeelden ernstig. En in de academische wereld is het groene duurzaamheidsdenken al langer ingeburgerd, getuige onder andere de Cradle to Cradle-beweging, die een productie zonder afval bepleit, of het Amerikaanse Millennium Institute.
Dit is hét dilemma in het duurzaamheidsdebat: moeten we minder gaan consumeren of volstaat groene groei ? Tim Jackson is hierover helder. Hij rekent voor dat het halen van klimaatdoelen een illusie is, als we even hard blijven groeien als nu. Hij pleit daarom voor een wereldeconomie die niet of nauwelijks groeit. Ook vindt hij dat we een eenvoudiger leven moeten leiden. Hij brengt dit zelf in de praktijk door bijvoorbeeld geen auto te rijden.
Jarenlang onderzoek
Jackson's mening steunt op jarenlange research. Bijvoorbeeld over hoe effecten op het milieu beter in het Bruto Nationaal Product (BNP) tot uitdrukking kunnen worden gebracht. En ook over de kosten van CO2 - reductie. Tijdens zijn werk stuitte hij op innerlijke tegenstrijdigheden in het economisch stelsel. "Om winst te maken, moeten bedrijven onnodige verspilling tegengaan. Maar tegelijk moeten ze zoveel mogelijk produceren en verkopen."
De Britse onderzoeker begreep dat in de onderliggende structuur van de economie een weeffout zit. In 2004 kreeg hij de kans om dieper op die materie in te gaan. Met een team van economen, sociologen en psychologen startte hij een wetenschappelijk project dat de welvaart wilde herdefiniëren. Hiervan was het boek Welvaart zonder Groei een uitvloeisel. Bewust niet geschreven als een doorsnee wetenschappelijk werk: "Ik wilde goed begrepen worden, omdat het om een netelige kwestie gaat die bovendien deels indruist tegen onze intuïtie."
Hoezo? "We associëren groei vaak met iets positiefs. Want we willen onze oogsten en kinderen zien groeien. En we hebben een verlangen naar nieuwe spullen. Mensen ontlenen hun identiteit daaraan. Daar komt bij dat we zijn grootgebracht met het idee dat we een probleem hebben, zodra de economie stokt."
Niet alleen materie, ook andere waarden zijn belangrijk
Hét punt van Jackson is dat ons begrip van welvaart te eenzijdig leunt op groei in economische zin. We drukken onze economie uit in BNP. Jackson geeft aan dat deze term louter is gebaseerd op productie, maar niet noodzakelijk ook op een beter leven. Onze investeringen gaan vooral naar het nog efficiënter maken en verder verhogen van productie. Daardoor tarten we de grenzen van wat de aarde aankan. Jackson: "Bedrijven en politici wakkeren dat vuur aan. Door mensen aan te moedigen om, met geld dat ze niet hebben, dingen te kopen die ze niet nodig hebben. Om een niet blijvende indruk te maken op mensen om wie ze niets geven." Volgens Jackson ontkent dit de werkelijke menselijke aard. "Er is meer dan het verlangen naar steeds maar meer. We hebben ook andere instincten. We weten dat het goed is dat groei soms stopt, zoals bij onze kinderen. We zien aan obesitas dat meer voedsel niet altijd beter is. En zelfs arme mensen zeggen in onderzoeken dat het hen om meer gaat dan alleen voedsel of geld. Ze vinden waardigheid, kansen en andere immateriële zaken ook belangrijk."
Verder groeit het besef dat we leven op een planeet met beperkte grondstofvoorraden. En dat steeds maar meer groei kan leiden tot uitputting. Jackson: "Dat denken is lang onderdrukt in de westerse samenleving. Dat kwam door een groot geloof in de kracht van het op groei gebaseerde model, dat in de jaren negentig hoogtij vierde. Het optimisme over democratie en vrije markt was na de val van de Muur enorm. We dachten even het succesrecept te hebben verworven. Economische groei leek maakbaar, afspraken over economie en ecologie op wereldschaal leken haalbare kaart. Nu zijn we erachter hoe moeilijk dat is."
Groene groei is niet het antwoord
Voor Jackson staat vast dat het anders moet. Groene groei is volgens hem niet het antwoord. Initiatieven in die richting, denk aan energie-efficiënter produceren, zijn volgens hem op zichzelf niet verkeerd. Want ze gaan uit van goede intenties en helpen bij bewustwording en verduurzaming. Jackson: "Maar het probleem van een systeem dat steeds vraagt om meer productie lossen we daarmee niet op. Op macro-economisch niveau blijft dan de prikkel bestaan om onze eindige planeet steeds verder uit te putten. Het groeien gaat nu veel sneller dan het vergroenen, maar het moet juist andersom."
Zo'n economie zonder groei is niet gemakkelijk te realiseren, geeft hij grif toe. Jackson: "Dat vergt een volledig andere structuur waar we langzaam aan moeten bouwen. We kunnen de motor niet van de ene op de andere dag stoppen. Want de behoeften van consumenten zijn het cement in het huidige systeem. Ze zorgen voor stabiliteit. Als mensen minder kopen, moeten bedrijven inkrimpen, raken mensen werkloos. Dan kopen deze werkloze mensen nog minder, waardoor bedrijven weer moeten krimpen en ga zo maar door."
Anders winst maken
Jackson vindt dat we anders winst moeten gaan maken. "Winsten in het verleden waren vaak hoog, omdat we een deel van de rekening niet betaalden. Denk aan te weinig milieukosten bij het winnen van fossiele energie of veel te lage arbeidskosten voor onze kledingproductie." De hoogleraar geeft toe dat hij er ook nog niet uit is hoe de nieuwe economie er precies moet uitzien. Wat hij wel weet, is dat we moeten focussen op een transformatie naar een andere, minder op alleen groei gebaseerde orde. "En dat we af moeten van het huidige systeem dat is geënt op consumentisme en het speculatieve financieel systeem. Die dingen passen niet bij een economie zonder groei."
Hij gelooft nog wel in kapitaal. Volgens hem is het niet zo dat er geen geld meer is. Er zijn nog steeds mogelijkheden tot economische herstructurering, maar het gaat allemaal naar het oude, falende systeem. Investeringen vervullen in zijn visie wel een sleutelrol. Daarvan neemt het belang volgens hem zelfs toe. "We moeten investeren in de waardegoederen die onze toekomstige welvaart waarborgen. In productie van hoge kwaliteit, met minimale schade voor milieu of gezondheid, en een productieketen waarin werkers eerlijk worden beloond. Bij zulke investeringen moeten we ons niet laten leiden door maximale winst. Centraal moet staan wat de waarde is die ze hebben voor toekomstig welzijn. Denk aan duurzame energie of een duurzamere voedselketen. Maar ook sociale investeringen, bijvoorbeeld in gemeenschappelijke voorzieningen, zoals theaters, zwembaden of buurthuizen."
Mentaliteitsverandering noodzakelijk
Een omslag naar een meer sobere levensstijl is noodzakelijk. Jackson: "Uit onze wetenschappelijke bevindingen blijkt dat een minder materialistische en milieubelastende levensstijl kiezen beter is voor je welbevinden. Maar dat is niet gemakkelijk. Je komt in conflict met de heersende opvattingen. Als je besluit om geen auto te hebben of geen verre vakantiereizen te maken, moet jij je verdedigen. Dat begint al bij jonge kinderen. Die krijgen voortdurend signalen dat ze dingen nodig hebben om erbij te horen en gelukkig te zijn. De macht van merken is enorm."
"Welvaart zonder groei zal de levenskwaliteit van veel mensen verbeteren. Er zijn er natuurlijk die altijd die winnen en anderen die verliezen, en zij die verliezen hebben in het huidige systeem behoorlijk wat macht. Dus dat is een probleem.
Echter veel van wat ik voorstel gaat net over het verbeteren van de levenskwaliteit, op een behoorlijk specifieke manier. Op het gebied van sociale cohesie, evenwicht tussen werk en vrije tijd, familieleven, leefomgeving enz. Dat zijn dingen die belangrijk zijn en niemand in de politiek is daarmee bezig. Want we moeten het consumptiesysteem in stand houden.
Er is wel het latente bewustzijn bij veel mensen dat de manier waarop we bezig zijn zinloos is. Dat we sneller en sneller moeten lopen om op dezelfde plaats te blijven. En er beginnen sociale verzetsbewegingen op te komen. Vooral jongeren zijn er zich pijnlijk van bewust dat de toekomst er erg onprettig zal uitzien als we zo doorgaan. Dat er minder keuzemogelijkheden zullen zijn, grotere verschillen tussen rijk en arm, meer economische stabiliteit door ecologische verarming. Veel mensen proberen ook al eenvoudiger en zuiniger te gaan leven. Maar dat is niet genoeg. Ook het macro-economische systeem zal moeten veranderen".
Dit artikel is een bewerking van 2 interviews met Tim Jackson : zie hier en hier.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten