Onevenwichtige wereldbalans voorspelt het einde van een tijdperk

De economie is onderdeel van iets dat groter is, namelijk de biosfeer. En die biosfeer is eindig. Vele problemen van vandaag zijn terug te voeren op dit harde feit. Eindeloze groei op een eindige planeet is biofysisch gewoonweg onmogelijk.

De financiële crisis van 2008 werd - en wordt - niet goed begrepen. Want die had in de eerste plaats een fundamenteel energetische achtergrond. In juli van 2008 bereikte de olieprijs een historisch maximum van 147 dollar en dat was de ultieme trigger die het kaartenhuis van de Amerikaanse huizenmarkt en van de gezwollen bankbalansen ongenadig blootlegde. Het financieel-economische stelsel kon een dergelijk hoge olieprijs niet meer verwerken.

Megarampen zoals het oliedebacle in de Golf van Mexcio (2010) en het nucleaire drama van Fukushima (2011) zijn signalen dat ons systeem tegen zijn biofysische grenzen aanbotst. Drie voor de wereldeconomie levensbelangrijke processen worden - ook in hun onderlinge samenhang - onvoldoende ernstig genomen :

• Uitputting van de biosfeer door broeikasgassen, drinkwatertekorten,       overbevissing, oceaanvervuiling, bodemerosie, verlies aan biodiversiteit enz.
• Uitputting van goedkope olie (lees hier en hier).
• Uitputting van kapitaal; vooral dit gegeven willen we verder uitdiepen en in het juiste perspectief plaatsen.

Opgeblazen virtuele rijkdom
Om de wereldeconomie overeind te houden na de crash van 2008, werden er grote schulden aangegaan. Onderstaande grafiek toont aan dat de wereldschuld sneller gegroeid is dan de onderliggende waarde (GDP = bruto binnenlands product).  Sinds het begin van de jaren '80 is die stijging ronduit spectaculair geweest. 

Bron : businessinsider.com  -  'Post GFC' wil zeggen 'na de grote financiële crisis' (van 2008)

Schuldverplichtingen kan men beschouwen als financiële bezittingen, die aanspraken zijn op toekomstige reële activa. Die toekomstige rijkdom is in essentie gebaseerd op verwachtingen van toekomstige economische groei. Maar die financiële bezittingen zijn feitelijk abstracties want die vooropgestelde groei is niet concreet. Ons gehele systeem is gegrondvest op de verwachting van permanente groei die voor het inkomen zal zorgen om de aangegane schulden terug te betalen.

De kern van de zaak is dat we te veel financiële vorderingen op onderliggende goederen en diensten - zoals energie, voedsel, arbeid, industriële producten, infrastructuur en natuurlijke hulpbronnen - op elkaar hebben gestapeld. Deze vorderingen bestaan in de vorm van schulden en derivaten (lees over derivaten hier en hier). 

Bovenstaande grafische voorstelling is een ruwe - geen exacte - weergave van de huidige wanverhouding tussen virtuele - en reële activa. Op zeker moment zal duidelijk worden dat de enorme oceaan van uitstaande vorderingen nooit meer kan gehonoreerd worden, met als resultaat een vloedgolf van wanbetalingen en faillissementen die een belangrijk deel van de economie zal wegspoelen.

Meer economische groei is onrealistisch
Steeds weer kiezen de beleidsmakers voor de schijnbaar enig mogelijke oplossing voor al onze problemen (armoede, werkloosheid, milieuschade, begrotingstekorten, handelsdeficits, bail-outs, bedrijfssluitingen enz) : meer economische groei !  Onze beslissingnemers lijken tegenwoordig geen ander mantra meer te kunnen opdreunen.

We hebben de hoeveelheid financiële activa vermeerderd, praktisch zonder limiet, om in de illusie te blijven leven dat iedere vorm van economische groei goed is en ons rijker maakt. Terwijl we al te gemakkelijk 'vergeten' dat deze zogenaamde activa niets anders zijn dan aanspraken op de toekomstige groei van reële rijkdom, waarvan het onrealistisch is dat dergelijke groei ooit zal plaatsvinden. Want de toename van reële rijkdom wordt beperkt door drie onontkoombare limieten : de uitputting van grondstoffenreserves die nodig zijn om de globale economie draaiende te houden, de oplopende schade aan de biosfeer en de groter wordende schuldverplichtingen.

Het volgende beeld toont de evolutie van het BBP in de OESO-landen (een groep van 35 overwegend welvarende naties) en in de wereld tussen 1961 en 2011. Het valt op dat de economische langetermijnontwikkeling van de OESO een fluctuerende maar consistent dalende groeiratio laat zien.

Bron : wikipedia

Geavanceerde kapitalistische beschavingen zitten in een fase van gelijkblijvende of dalende opbrengsten. Neem het volgende eens in overweging : vergeleken met die dalende rendementen, steeg in dezelfde periode de energieconsumptie, de globale schuld (zie eerste grafiek), de bevolkingsgroei, de broeikasgasuitstoot en het uitsterven van diersoorten exponentieel.

Nadenken over de toekomst
Het hierboven geschetste grote onevenwicht tussen virtuele - en reële rijkdom - kan onmogelijk standhouden. De fundamentele problemen van het monetaire systeem werden niet aangepakt, enkel verdoezeld of zelfs verergerd.
Binnen afzienbare tijd krijgen we een enorme crash op de financiële markten die heel wat ernstiger zal zijn dan hetgeen in het najaar van 2008 is gebeurd. Daarna zal er, allicht op het niveau van de G20 (een groep van 19 landen en de Europese Unie), een grote schuldenconferentie plaatsvinden waarbij beslist zal worden om een groot deel van de globale schuldverplichtingen af te schrijven.

Meer en meer economen hebben begrepen dat ons huidig economisch paradigma van eindeloze groei onhoudbaar is. Verschillende specialisten hebben zich - vroeger en nu - over deze problematiek gebogen, maar hun ideeën en voorstellen zijn nog lang geen 'mainstream' geworden.

Hun gedachtegoed kan als volgt worden samengevat :
- De economie dient terug binnen haar biofysieke grenzen te worden gebracht.
- Er is nood aan een economisch model dat rekening houdt met de 
  assimilatie- en regeneratieve mogelijkheden van het ecosysteem.
- We moeten anders leren groeien. We dienen de overstap te maken van groei 
  naar ontwikkeling, namelijk van een groeimodel dat inteert op ons kapitaal en
  het milieu naar een gezonde evolutie waarbij de biosfeer kan worden 
  hersteld en ons consumptiegedrag teruggeschroefd. Waarbij meer aandacht
  wordt besteed aan welzijn en een evenwichtiger levensritme.
- Zonder groei is er maar een enkele mogelijkheid om armoede te bestrijden en 
  dat is door te delen. De klemtoon verschuift dan van een systeem waar het 
  verwerven van bezit voorop staat naar een goed georganiseerde
  deeleconomie.
- Een monetaire hervorming waarbij fiatgeld (geld dat uit het niets wordt 
  gecreëerd) en rente worden afgeschaft en vervangen door een systeem van 
  complementaire munten.
- Een nieuw politiek model dat de burger meer inspraak geeft, waarbij een 
  langetermijnstrategie wordt gehanteerd en dat de inmenging van allerlei
  belangengroepen inperkt.

Conclusies
Weldra vliegt de wereld tegen een zelf opgetrokken monetaire muur aan wat het einde van een tijdperk zal inluiden. Om het grote onevenwicht tussen virtuele welvaart en reële activa te herstellen, is het noodzakelijk dat er een nieuw energetisch - en financieel stelsel in het leven wordt geroepen.
Echter, afgezien van het gebrek aan inzicht in de samenhang van de wereldproblemen, vormt de enorme invloed van onwrikbare machtsgroepen een levensgroot struikelblok. Diegenen die het grootste voordeel hebben bij het bestaande paradigma, namelijk grote lobbies zoals Wall Street (de grootbanken in de Verenigde Staten én in Europa), Big Oil (de grote oliebedrijven) en het militair-industrieel complex (ondernemingen actief in de militaire industrie), zullen de meeste weerstand bieden tegen verandering.

Als je dit een interessant artikel vond, deel het dan even via bvb. de sociale media. Dank !

Over vruchtbare - en onvruchtbare scepsis

"Onvruchtbare scepsis is gebaseerd op gewoonten. 
Wie zich hieraan overgeeft, twijfelt aan alles en neemt niet de moeite objectief onderzoek te verrichten. Het is een storing in de radio van de menselijke geest, doordat men de zender van de waarheid is kwijtgeraakt.

Vruchtbare scepsis stelt vragen en onderzoekt eerlijk, zonder vooringenomenheid.
Men neemt niet zomaar van alles aan en eigen onderzoek en eigen ervaringen liggen aan de basis van deze vruchtbare twijfel."


Paramahansa Yogananda (1893 - 1952)

Symposium "In de hoofdrol" op 29 oktober 2016 in Maarssen

Het thema van het symposium is "Hoe om te gaan met het wakker worden - de verspreiding van besef".  Wat doe je als je wakker wordt; hoe ga je daarmee om; hoe vind je daarbij aansluiting met anderen; hoe kun je dit besef verspreiden?  Maar ook : hoe houd je je eigen vuurtje brandend ?

De afgelopen maanden hebben we veel voorbeelden gezien van "strijders" die het bijltje erbij neergegooid hebben, omdat 'het toch niet verandert'. Ook horen we van veel mensen dat het heel moeilijk is om erover te praten met vrienden, familie, op het werk etc. Je wordt niet geloofd, voor complotgekkie versleten etc. Mensen kunnen zich niet voorstellen dat een machtselite achter de schermen de wereld echt in haar stalen greep houdt en verantwoordelijk is voor onwaarschijnlijk veel onnodig leed. Als je hierover praat, krijg je gauw reacties als : "Dat kan niet waar zijn, dat doen onze beleidsmakers niet!" en "Dat zijn allemaal verzinsels" "Je kan hierover toch niets te weten komen" enz enz.

Hoe brengen waarheidszoekers dergelijke zeer gevoelige thema's over ? Hoe gaan ze daar zelf mee om ? Om die vragen te beantwoorden, organiseren we een masterclass communicatie. We brengen allemaal samen onze kennis, ervaring en wijsheid mee.

De bezoeker heeft op dit symposium de hoofdrol. Zij zijn diegenen die het voor het zeggen hebben, deze dag. Letterlijk.

Datum : zaterdag 29 oktober van 10.00 - 17.00 uur
Locatie : Maarssen (Nederland)
Entree : € 15,-
Lunch : (biologisch incl. soep/salade) bij voorinschrijving voor € 8,- p.p.
Aanmelden : via info@handjecontantje.org

Handjecontantje.org is een initiatief dat zich hard maakt voor het behouden van de mogelijkheid om met contant geld te betalen. Het is de laatste mogelijkheid om anoniem en zonder bemoeienis van de bancaire sector te kunnen kopen en verkopen.

Inmiddels is het initiatief uitgegroeid tot een veel bredere beweging van wakkere mensen. Mensen bij wie vrijheid, voorspoed, vrede en gezondheid hoog in het vaandel staan. Een voorhoede die beseft dat het tijd is voor verandering. Toch vormen wakkere, bewuste mensen nog maar een kleine minderheid binnen de samenleving.

Om die reden is het voor bewuste mensen soms lastig om gehoor te vinden binnen de eigen vriendenkring of familie. De voorlopers hebben het daarom niet altijd gemakkelijk en kunnen zich eenzaam en onbegrepen voelen. Desondanks zullen zij degenen zijn die de motor vormen achter de benodigde maatschappelijke veranderingen.

Ter gelegenheid van haar 2e Monetair Symposium organiseert Handjecontantje.org een bijeenkomst waarbij een breed scala aan onderwerpen (niet alleen het onderwerp geld) besproken zal worden en waarbij gelijkgestemden elkaar kunnen vinden.

Er zullen meerdere sprekers aan het woord komen - sprekers die hun sporen verdiend hebben in hun expertisegebied - maar er is vooral ook veel tijd en ruimte om elkaar te vinden en ideeën uit te wisselen.

Wil je ook eens vrijuit kunnen spreken met andere wakkere mensen ? Wil je inspireren en geïnspireerd worden ? Heb je goede ideeën of wil je ze opdoen ? Kom dan op 29 oktober naar Maarssen !

Uw blogdienaar, crisistrendwatcher Dirk Bauwens, zal eveneens een spreekbeurt houden. Ik zal in Maarssen een persoonlijk verhaal vertellen over mijn zoektocht naar de complotrealiteit en wat dat in mijn leven heeft teweeggebracht.

Italië is de moeder van alle systeemcrisissen

George Friedman, de bekende geopolitieke specialist en - voorspeller, geeft in dit stuk zijn mening over de evolutie van de systeemcrisis waar de wereldeconomie mee kampt :

Italië is al minstens acht maanden in crisis, maar de massamedia hebben dit niet eerder dan in juli uitgebracht. Deze crisis heeft geen enkel verband met de Brexit, ook al beweert de Brexit-oppositie het tegenovergestelde. Zelfs al had Groot-Brittannië vóór gestemd, dan nog zou de Italiaanse crisis in omvang toegenomen zijn.

Het hoge aantal slechte leningen op de bankbalansen was al voor de Brexit een probleem. Alleen een spectaculaire verbetering van de economie zou het mogelijk maken om deze leningen af te lossen. En de Europese economie kan niet voldoende groeien om hierin behulpzaam te kunnen zijn.

Italiaanse banken hebben op hun balans niet-performante kredieten die eigenlijk reeds moesten afgeschreven zijn. Maar liefst zeventien procent van alle leningen zullen niet terugbetaald worden. De te verwachten schade zal niet alleen in de laars worden gevoeld. Italiaanse leningen worden verpakt en herverkocht en Italiaanse banken schrijven in op leningen van andere Europese banken. Die instellingen hebben op hun beurt leningen aangegaan met Italiaans staatspapier als onderpand. Italië is de vierde economie van Europa en in tegenstelling met Griekenland kan men gerust stellen dat het 'la mamma' is van alle systemische bedreigingen.

Bail-ins, geen bail-outs
De enige uitweg bestaat uit een bail-out door de regering. Italië maakt echter deel uit van de eurozone en dus is de mogelijkheid om zich 'uit de crisis te printen' beperkt. De regels van de Europese Unie (EU) maken het bovendien moeilijk voor overheden om banken te redden met belastinggeld (bail-out). De EU hanteert nu een bail-in strategie wat inhoudt dat schuldeisers en depositohouders van een falende bank hun geld dreigen kwijt te raken. Dat is hetgeen de EU aan Cyprus oplegde. In Cyprus werden deposito's van meer dan 100.000 euro in beslag genomen om de schulden van de lokale banken te delgen. Een deel van deze sommen werd teruggestort, het grootste gedeelte niet.

De bail-in is een formule die tot bankruns aanzet. Het in Cyprus geconfisqueerde geld was afkomstig van pensioenfondsen en lonen. Rome wil er zeker van zijn dat depositohouders hun deposito's niet kwijtraken, want een run op de banken staat garant voor een heuse meltdown. En een ineenstorting zou de regering doen vallen en de weg vrijmaken voor de eurosceptische 'Vijfsterrenbeweging' van Beppe Grillo.

De bail-in regel is in voege omdat Duitsland geen belastinggeld wil gebruiken om financiële instellingen te redden via een bail-out. De groeiende populariteit van de nationalistische partij 'Alternative für Deutschland' bewijst dat het anti-Europese sentiment bij onze oosterburen sterk toeneemt. De Duitsers zitten met het gevoel dat vooral zij de fiscale verantwoordelijkheid dragen voor de eurozone en wensen niet meer te blijven betalen voor het onverantwoordelijke gedrag van anderen (Zuid-Europa). 

De Duitse regering is dus gebonden en kant zich bewust tegen een Europees depositogarantiesysteem omdat dit 'Heimatgeld' op het spel zou zetten. En Duitsland zal ook niet toelaten dat er zomaar eurogeld zal worden gedrukt : daarvoor is de herinnering aan de hyperinflatie van de twintiger jaren van vorige eeuw nog te levendig. De Italianen kunnen dus hun problemen alleen aanpakken door de EU-regels te veronachtzamen, wat ze momenteel ook doen.

Crisis deint uit
En er broeit een andere Europese crisis. Duitsland haalt bijna de helft van haar bruto binnenlands product (BBP) uit export. Ondanks alle discipline en soberheid die de Duitsers zo kenmerken, blijft er het feit dat hun welvaart goeddeels afhangt van hun bekwaamheid om te exporteren. Maar die exportkracht hangt uiteindelijk ook af van de behoeften en de financiële gezondheid van hun buitenlandse klanten. 

Duitsland voert veel uit naar de EU en de Italiaanse crisis zou een Europese bankencrisis kunnen veroorzaken. Dat zou de Duitse export behoorlijk pijn doen, het BBP naar beneden halen en de werkloosheid doen oplopen. Het is dus niet meer dan logisch dat de Duitsers er alles aan zouden doen om een Italiaanse faling af te wenden. Maar kanselier Merkel voelt er niet veel voor om haar landgenoten te vertellen dat hun economie afhankelijk is van de gezondheidstoestand van Italië.

De productie van Duitse kapitaalgoederen viel met 4% terug ten opzichte van de maand ervoor. De productie van consumptieproducten steeg met slechts 0,5%. Het staat vast dat de Duitse consumentenmarkt mogelijke exportverliezen op geen enkele manier kan opvangen. Het zakenleven bij onze oosterburen is zich bewust van dat gevaar. Daarbij komt nog dat het Internationaal Monetair Fonds (IMF) onlangs verklaarde dat Deutsche Bank, de grootste bank van Duitsland, het belangrijkste systeemrisico vormt voor de wereldeconomie. Een faillissement zoals dat van Italië zou in Europa een kettingeffect tot gevolg hebben dat ook Deutsche Bank zou raken.

Het Amerikaanse puzzelstuk
Toch vormt een Amerikaanse recessie de echte bedreiging voor Duitsland. Recessies zijn een normaal fenomeen, het zijn cyclische gebeurtenissen die nodig zijn om de economische efficiëntie te behouden en die inefficiënte bedrijven doen verdwijnen. De Verenigde Staten worden gemiddeld om de zes à zeven jaar geconfronteerd met een recessie. Momenteel huist er in het monetair beleid en in de economie een hoop irrationaliteit. De rentecurve begint af te vlakken. Normaal gesproken wordt een recessie drie à zes maanden voorafgegaan door een grote neergang van de financiële markten. Dat betekent dat we dit jaar allicht geen recessie zullen krijgen, maar mogelijk wel in 2017.

Omdat er stagnatie is in Europa, heeft Duitsland haar exportactiviteiten verlegd naar andere landen en in het bijzonder naar de Verenigde Staten. Als in Amerika de economie terugvalt, zal ook de vraag naar Duitse goederen beginnen slabakken. Voor Duitsland echter betekent een exportdaling van 1% dat het BBP met een half procent terugvalt. Gezien de huidige minimale groei, zou de val van enkele procenten de Duitse economie in een recessie brengen en hoge werkloosheid veroorzaken.

Een Amerikaans conjunctuurprobleem zou niet alleen Duitsland raken, maar ook de rest van Europa. Vele landen voeren uit naar de VS, hetzij rechtstreeks of via het produceren van componenten voor Duitse en Britse producten. De VS zijn enigszins blootgesteld aan buitenlandse wanbetalingen, maar niet voldoende om het Amerikaanse financieel-economische systeem neer te halen. Amerika is, meer dan Europa, een tamelijk zelfvoorzienende economie en minder afhankelijk van export.

De 'big picture'
De EU dient de Italiaanse en Duitse problemen aan te pakken, maar haar regelgeving maakt het vinden van oplossingen heel moeilijk. Wat er in Europa gebeurt, is in de eerste plaats een politieke en bestuurlijke crisis. Het Europese stelsel werd gecreëerd om vrede en welvaart te bevorderen, niet om een complexe economie te beheren. 

De argumentatie van diegenen die gekant zijn tegen internationalisme is simpel. Soms falen de grote internationale systemen. Des te minder men verstrikt in -en afhankelijk is - van deze systemen, des te minder schade men zal ondervinden. En vermits deze systemische ongelukken in het verleden geleid hebben tot politieke conflicten en crisissen, krijgt het pleidooi voor nationalisme meer wind in de zeilen. Het is evident dat een systeemcrisis hoe dan ook zal leiden tot toenemend nationalisme. 


Bron : http://www.mauldineconomics.com/editorial/george-friedman-italy-is-the-mother-of-all-systemic-threats (vertaald en bewerkt)

Niet over de hele lijn pessimistisch

Lezers van deze blog vinden onze artikels dikwijls interessant maar nogal zwaarmoedig van toon. Daarom graag wat meer toelichting over onze kijk op de crisis van 'het' systeem. En die visie kleurt niet van a tot z negatief.

Twee grote waarheden botsen frontaal met elkaar : onze planeet, onze wereld, is eindig en dit gegeven is steeds meer in strijd met een kapitalistisch paradigma dat net oneindige groei predikt ('the sky is the limit'). Voor wie enig onderzoek achter de kiezen heeft, is het zonneklaar dat onze levensstijl fundamenteel onhoudbaar is : zowel ecologisch (te grote voetafdruk), energetisch (de goedkope olie is bovengehaald), financieel (teveel schulden en derivaten, te grote ongelijkheid), economisch (roofbouweconomie, verspillingseconomie, onrealistisch exportmodel) als psychologisch (velen stappen gewild of ongewild uit de ratrace).

De wereldsituatie is ernstig. Welke crisis is er de laatste jaren niet langsgekomen ? Denk aan de eurozonevraagstukken (Europese banken, Griekenland, Brexit), de vluchtelingencrisis en de aanslagen door radicale moslims, de toenemende geopolitieke problemen (Oekraïne, Syrië, Turkije, IS, Oost-Chinese Zee) waarbij de grootmachten telkens tegenover elkaar staan. 
En dan zijn er nog het stijgende aantal klimatologische veranderingen en natuurrampen die ons vertellen dat er echt heel wat aan de hand is met de biosfeer en de aarde.

De mensheid wordt schijnbaar geconfronteerd met een omwenteling die haar gelijke niet kent in de moderne geschiedenis. Alle structuren worden uit hun hengsels gelicht, het lijkt wel alsof elk onevenwicht aan het licht wordt gebracht. De onrust en chaos nemen als met de dag toe.

Natuurlijk willen mensen, die via de media platgeslagen worden met allerlei onheil, graag wat anders horen dan de inzichten van analisten zoals wijzelf die compromisloos de vinger op de wonde leggen.

Wat is dan onze bedoeling ? Simpel : mensen wakker schudden en hen laten zien wat er werkelijk gaande is. Des te meer omdat beleidsbepalers er alles aan doen om ons de ware toedracht omtrent bijvoorbeeld financiën en economie verborgen te houden.

Over het begrip 'crisis' bestaan overigens grote misverstanden. De oorspronkelijke betekenis van dit woord is afkomstig uit het Grieks en betekent scheiding, beslissing, oordeel. De term is neutraal van aard, men kan een crisis dus beschouwen als het moment waarop een belangrijke beslissing dient te worden genomen. Wat helemaal niet negatief hoeft uit te pakken, wel integendeel. Zo bezien biedt een crisis net de kans om scheefgegroeide toestanden recht te trekken, om het anders en beter aan te pakken.

We ontmoeten trouwens geregeld mensen en groepen die wel degelijk begrepen hebben dat de mensheid op een doodlopend spoor zit. En die doende zijn, weliswaar kleinschalig, om werkzame oplossingen uit te dokteren. Verschillende positieve tendensen manifesteren zich. Zeker in onze tijd is er een krachtige golf van innovatie, creativiteit en zelfredzaamheid waar te nemen en dat op uiteenlopende maatschappelijke terreinen.

We zijn op weg naar een dieptepunt, maar de contouren van een nieuwe economie en samenlevingsnormen die beduidend beter afgestemd zijn op mens en milieu tekenen zich nu reeds af.

Negatieve rente : een grote bedreiging voor geld en economie

De centrale banken hebben een doorslaggevende rol gespeeld in het stabiliseren van de financiële crisis in 2008. Daarbij namen ze hun toevlucht tot onconventionele maatregelen. Een daarvan is de zogenaamde nulrentepolitiek, die geëvolueerd is naar een beleid van negatieve rente. Die strategie heeft echter bijzonder nefaste gevolgen voor het functioneren van het financieel-economisch systeem.

Wat is negatieve rente ? De kredietcrisis zette centrale banken ertoe aan om de officiële rentevoeten agressief te verlagen. Hierdoor werd het aantrekkelijker om geld te lenen voor investeringen of consumptie. De Zweedse nationale bank was in 2009 de eerste om negatieve rente te introduceren. Maar ook Zwitserland, Japan en de Europese Centrale Bank (ECB) hanteren momenteel deze aanpak.

Waarom drukken de centrale banken de rentestanden naar beneden ? Lage renteniveaus laten bedrijven en gezinnen toe om goedkoop te lenen. Daardoor wordt zowel de productie als de consumptie ondersteund en dus ook de economische groei. De monetaire beleidsmakers hopen tevens dat hun rentepolitiek de inflatie aanwakkert om de globale schuldenberg te doen inkrimpen of minstens beheersbaar te houden.

In tegenstelling tot hetgeen velen denken, is het centralebankenbeleid van dalende intrest overigens veel eerder van start gegaan dan in 2008, het jaar van de wereldwijde financiële crisis. Onderstaande grafiek, die de langetermijnrendementen van overheidsobligaties sinds 1980 weergeeft, is daarvan een sprekend bewijs.

Gevolgen wereldeconomie

De wereldeconomie zit vast in een zogenaamde liquiditeitsval : zowel bedrijfsinvesteringen als consumptie reageren onvoldoende op de extreem lage rente. De centrale banken trachten dus de commerciële banken te forceren om geld uit te lenen terwijl er duidelijk weinig kredietvraag is. Banken die geen nieuwe leningen verschaffen worden gestraft. Zo past de ECB een boeterente van min 0,4% toe op bankdeposito's die haar vanwege commerciële banken worden toevertrouwd, om te vermijden dat dit gecreëerde geld gewoon bij haar wordt gestald.

Het gevolg van deze politiek is dat leningen worden toegekend aan ontleners die feitelijk insolvabel zijn. Het verkeerd investeren wordt gestimuleerd. Typisch voorbeeld hiervan is China, het land van de spooksteden, spookappartementen en spookvliegvelden. Zombiebedrijven, die onder normale omstandigheden failliet zouden gaan, blijven nu in leven.

Centrale bankiers zijn hoegenaamd niet bij machte om het door hen excessief gecreëerde krediet naar productieve plekken te sturen. Onderstaande grafiek toont ons dat de schulden (van overheid, bedrijven en gezinnen) in de Verenigde Staten de laatste vijftig jaar meer dan tweemaal zo snel zijn gegroeid als het BBP (bruto binnenlands product). Ook bij de drie andere economische grootmachten - Europa, China en Japan - kunnen we dezelfde volkomen onhoudbare situatie vaststellen. De grote toekomstige schuldverplichtingen (pensioenen) zijn in deze voorstelling dan nog niet eens opgenomen... Men kan echt niet voortdurend meer schulden blijven aangaan dan inkomsten verwerven. Er komt onafwendbaar een - zeer pijnlijk - moment van afrekening.

De wereldeconomie gaat niet alleen gebukt onder een enorme schuldenlast, het centralebankenbeleid heeft ook gezorgd voor een nooit eerder in de geschiedenis voorgekomen hoeveelheid verkeerd georiënteerde investeringen.

Gevolgen voor ondernemers

De normale gang van zaken in de ondernemingswereld is dat bedrijven geld ontlenen teneinde hun productie uit te breiden. Die bijkomende productie doet de winst toenemen. Een deel van deze winst dient om de intrest terug te betalen. Het probleem is dat steeds minder en minder ondernemingen dergelijke opportuniteiten kunnen ontdekken. Indien ze hiertoe in staat zouden zijn, zouden ze agressief lenen tegen de zeer lage rentevoeten van vandaag. Hun leengedrag zou de intrest naar boven jagen.

Het ontlenen wordt tegenwoordig vooral aangewend voor financiële doeleinden ('financial engineering') zoals het terugkopen van eigen aandelen en het overnemen van - of fusioneren met - andere bedrijven. Het ontlenen aan ondernemers voor productieve doeleinden kalft af. Wat dus ongunstig uitpakt voor de economische groei, voor jobs en de creatie van nieuwe producten.

In een normale wereld doet het ontlenen de rentevoet lichtjes stijgen (de wet van vraag en aanbod : de vraag naar geld doet het aanbod enigszins inkrimpen - daardoor wordt het geld 'kostbaarder'). Het openen van bijvoorbeeld een nieuwe pizzatent doet de winstmarge op pizzatenten dalen (want een extra concurrent op de pizzamarkt). Alles gaat goed zolang de rentevoet waaraan men ontleent 5% bedraagt en de opbrengst 9%. Stel echter dat de rentevoet 5% bedraagt en de opbrengst eveneens 5% : dan zal niemand nog in de pizzabusiness stappen. Iedere kandidaat-ondernemer zal een dergelijke winstoverweging maken bij het opstarten van een zakelijke activiteit.

Iedereen weet dat in Amerika het entrepreneurship hoog in het vaandel wordt gedragen. De volgende grafische voorstelling toont aan dat, voor de eerste keer in de geschiedenis van het moderne Amerikaanse bedrijfsleven, er meer bedrijven wegvallen (donkergroene lijn) dan er worden opgestart (lichtgroene lijn) :

Wat gebeurt er feitelijk vandaag ? De centrale banken duwen de rentevoeten naar beneden. Het ontlenen voor het openen van een pizzatent doet de rente niet stijgen. Maar het beleid van de nationale bankiers heeft wel als gevolg dat de winstmarge inkrimpt. Deze evolutie zorgt dus op den duur niet alleen voor een overaanbod in de pizzasector, maar bewerkstelligt overproductie en overcapaciteit in de globale economie. De huidige monetaire politiek heeft als effect dat de rente niet meer kan stijgen. Maar winsten kunnen - en zullen - wel degelijk beginnen wegzakken.

En zo zijn er voor ondernemers nog andere consequenties. Wat doen ondernemingen die merken dat de druk op hun winsten toeneemt ? Ze zullen iedere kostenpost zoveel mogelijk trachten te beperken. Er zal bespaard worden op de vaste bedrijfskosten. Denk aan het invoeren van Just in Time-leveringen. Kijk naar de opmars van robotisering, automatisering en digitalisering. Dure arbeidskost zal zoveel mogelijk worden weggesneden.

Gevolgen voor werknemers

Beschouwen we even dit laatste punt. Ieder bedrijf dat wenst uit te breiden, wordt geconfronteerd met de volgende keuze : werkkrachten aanwerven of investeren in kapitaalgoederen (machines, robottechnologie, ICT enz). Het management zal de neiging hebben om te kiezen voor datgene wat het minste kost. Des te duurder een nieuwe machine of technologie kost, des te attractiever het wordt om mensen aan te werven en vice versa. Natuurlijk is de keuze niet altijd zo eenduidig, maar we stellen de situatie even zodanig scherp dat de lezer een goed beeld krijgt van hetgeen er speelt.

Omwille van het feit dat de meeste bedrijven lenen om machines (werkinstrumenten) te kopen, vormt de maandelijkse aflossing de meest onmiddellijke kost van een machine. Als de intrestvoet daalt, gaat de maandelijkse aflossing ook mee naar beneden. Wat de ondernemer zal doen besluiten om te investeren in machines in plaats van in personeel. Of om zijn bedrijf te verplaatsen naar een lageloonland. Deze situatie is dus ongunstig voor de lokale werkgelegenheid en voor de werknemerslonen. De monetaire politiek van de centrale banken veroorzaakt dus ook een hoop pijn voor werknemers.

Gevolgen voor overheden en hun financiers

Een van de redenen waarom de rentestanden naar beneden worden gemanipuleerd en kunstmatig laag worden gehouden, is om overheden te helpen hun grote schuldenlast draaglijk te houden. Keerzijde van de medaille is dat regeringen daardoor de neiging hebben om strenge begrotings- en besparingsdiscipline te laten varen.

Het onwaarschijnlijke feit dat we vandaag vaststellen, is dat verschillende regeringen overheidsobligaties uitgeven met negatieve rentevoeten... terwijl vele van deze overheden eigenlijk bankroet zijn. Negatieve rente of negatieve opbrengst betekent dat een investeerder die geld leent aan de overheid MINDER geld zal terugkrijgen dan zijn originele inleg (bijvoorbeeld 99% in plaats van 100%) als de obligatie afloopt. Met andere woorden : de overheid wordt betaald om geld uit te lenen en financiert zich momenteel, dankzij het beleid van de centrale banken, zeer goedkoop.

Vandaag staat een bedrag van 13.000 miljard dollar van voornamelijk staatspapier (het wereldBBP bedraagt zo'n 78.000 miljard dollar) met negatieve rentevoet genoteerd. De snelheid waarmee deze bubbel groeit is zonder meer zorgwekkend : in januari van dit jaar bedroeg de hoeveelheid negatief noterende staatsobligaties 5.500 miljard, in februari 7.000 en in mei 9.900 miljard dollar (de snel groter wordende gele zone in onderstaande afbeelding).

Gevolgen voor banken, verzekeraars en pensioenfondsen

Waarom belegt voornamelijk het grote - slimme - geld (banken, verzekeraars en pensioenfondsen) in effecten die verlies opleveren ? Omdat die instellingen, die natuurlijk veel beter uitgerust en ingelicht zijn dan de particuliere belegger, groot onheil verwachten op de financiële markten. Teneinde hun kapitaal te beschermen vluchten ze, ondanks het negatieve rendement, naar de veilige havens van soliede staatsobligaties. 

Bovendien verplichten de nieuwe Bazel III-richtlijnen banken om veiliger te beleggen en ook om die reden is overheidspapier steeds aantrekkelijker geworden.

Uitermate noodlottig is dat er zich een negatieve feedbackcyclus heeft ontwikkeld tussen overheden en hun financiële instituties. De politiek van de Europese Centrale Bank, met haar basisstrategieën van kwantitatieve verruiming (het opkopen van effecten door de centrale banken in ruil voor likwiditeiten ter stimulering van de economie) en negatieve rente, is er op gericht om tegelijk banken en (staats)obligatiemarkten recht te houden. Zo is er echter een gevaarlijke situatie van onderlinge afhankelijkheid gecreëerd. Banken beleggen zwaar in staatsschuld en maken zich daardoor afhankelijk van de goede gezondheid van overheden. Op dezelfde manier zijn regeringen afhankelijk van banken om hun schulden te blijven opkopen.

In deze context is het bijzonder verontrustend dat Europese overheden met loodzware - zichtbare en onzichtbare - schulden kampen en dat Europese grootbanken technisch insolvabel zijn. Bij heel lage rentevoeten wordt het voor de banken steeds moeilijker om een behoorlijke rentemarge (het verschil tussen de ontvangen rente op kredieten en de betaalde rente op deposito's) te realiseren, winst te maken en kapitaalbuffers op te bouwen. De negatieve rente heeft de Duitse banken vorig jaar zo'n 250 miljoen euro (zie onder 'reacties') gekost. Tot nu toe zijn er nog mogelijkheden om voor banken om wat te verdienen op andere gebieden. Interessante vraag : is dat genoeg om de verliezen op negatieve rente goed te maken en hoe lang kan dat duren ?

Vooral instellingen met uitsluitend een klassiek verdienmodel (spaargeld omzetten in leningen) zijn het slachtoffer van het lagerentebeleid, omdat die weinig of geen andere inkomsten kunnen genereren. Banken zullen finaal gedwongen zijn om het lenen moeilijker en kostbaarder te maken. Wat de leninguitgifte uiteindelijk zal doen dalen : net het tegenovergestelde van hetgeen de monetaire planners voor ogen hebben...

Ook de pensioenfondsen en de verzekeraars die rendement moeten halen op overheidsobligaties en andere schuldpapieren zijn de dupe. Die worden nu gedwongen om te speculeren in riskante activa. Het risico is reëel dat verschillende van deze entiteiten op een gegeven moment niet meer aan hun verplichtingen zullen kunnen voldoen.

Dertienduizend miljard obligaties met negatief rendement : een fenomeen dat zich nog nooit eerder heeft vertoond. En wat gerenommeerde experts slecht zien aflopen.

Er is geen enkele bank, verzekeringsbedrijf of pensioenfonds die op den duur overeind kan blijven bij negatieve rente. Positieve intrest is namelijk de basis van hun verdienmodel. Negatief rendement en negatieve rentestanden leiden onvermijdelijk tot het faillissement van het gehele financiële systeem.

De gevolgen voor spaarders

In essentie is de nulrentepolitiek een oorlog tegen de spaarders. De Zwitserse verzekeraar Swiss Re deed onderzoek naar de situatie in de Verenigde Staten en concludeerde dat Amerikaanse spaarders tussen 2008 en 2013 ongeveer 470 miljard dollar rente zijn misgelopen.  Een enorm verlies aan koopkracht.

Wereldwijd is het misgelopen rendement op spaargeld nog veel groter, want ook in andere delen van de wereld hebben centrale banken de intrest kunstmatig verlaagd naar een absoluut bodemniveau. Het hoeft geen betoog dat de duizenden miljarden aan verdwenen rente-inkomsten een funest effect hebben op de reële economie.

De economische basiswet om welvaart te scheppen is uiterst simpel : produceer meer dan u consumeert. In het financieel-economisch systeem bestaan hiertoe twee mogelijkheden : u levert arbeid, al dan niet in dienstverband, of u laat uw kapitaal werken om van de opbrengst te kunnen leven. De huidige monetaire politiek van dalende - en negatieve rentevoeten ondergraaft echter volkomen die economische grondwet.

Gepensioneerden die, in mindere of meerdere mate, moeten leven van de steeds afnemende intrest op hun spaargeld, worden gedwongen om uiteindelijk de hoofdsom aan te tasten. Dit fenomeen wordt de euthanasie van de rentenier genoemd.

Consumptie (van kapitaal) zonder productie is op lange termijn onhoudbaar. Een samenleving die haar voorheen geaccumuleerd kapitaal opsoupeert, kan uiteindelijk niet overleven.

Het sparen wordt ontmoedigd, men krijgt niet of nauwelijks nog rente. Omdat bedrijven en consumenten de toekomst als onzeker ervaren, stijgt in vele landen de spaarquote. Wat precies de omgekeerde uitwerking is van hetgeen de monetaire opperhoofden trachten te bereiken. Als de negatieve rente zich doorzet, zal zelfs de meest conservatieve spaarder op een bepaald moment niet anders meer kunnen dan zijn geld van de bank halen.

Ongeziene kapitaalafbraak

We hebben te maken met een ernstig en onderschat probleem : de productiviteit van kapitaal, van spaargeld (dat kan dienen om productieve investeringen te realiseren waarbij werkgelegenheid wordt gecreëerd) wordt langzaam maar zeker afgebouwd, terwijl tegelijkertijd de consumptie ervan wordt beloond. Een sluipend maar zich niettemin doorzettend proces dat reeds voor 2008 werd ingezet.

Volgens de Amerikaanse monetaire specialist Keith Weiner moeten we de waardevermindering van kapitaal op een meer accurate manier gaan meten. Omdat bedrijven steeds efficiënter werken en omdat de activaprijzen blijven stijgen, geeft de consumenteninflatie geen correct beeld weer van de geldontwaarding. Daarom hanteert Weiner het begrip 'koopkrachtrendement', waarbij het rendement op activa gedeeld wordt door de consumentenprijsindex. Het concept bestaat er in om de productiviteit van kapitaal na te gaan, zodanig dat men een goed beeld krijgt van hetgeen men werkelijk kan uitgeven.

Veronderstel dat een kilo rijst 5 € kost. En dat u over een kapitaal beschikt van 50 € dat u jaarlijks 10% intrest oplevert. Als u uitsluitend van de renteopbrengst zou willen leven, kan u jaarlijks welgeteld een kilo rijst consumeren (10% van 50 € is 5 €, exact de prijs van een kilo rijst). Veronderstel nu dat de rentevoet op uw kapitaal van 10% terugvalt naar 1%. Dan bedraagt de renteopbrengst slechts een halve euro (namelijk 1% van 50 €). Bij een rentestand van 1% heeft u dus maar liefst 500 € kapitaal nodig om uzelf een kilo rijst te kunnen verschaffen (1% van 500 € is 5 €). Deze ineenstorting van de koopkracht wordt door de consumenteninflatiecijfers niet weergegeven, maar wel door het fenomeen 'koopkrachtrendement'.

Weiner heeft het koopkrachtrendement in de Verenigde Staten berekend, met 1962 als startjaar. De volgende grafiek geeft het resultaat daarvan weer. Om de trend beter te kunnen onderscheiden, heeft Weiner de grafische weergave omgedraaid. Het is duidelijk zichtbaar dat de daling in koopkracht (stijgend in deze omgedraaide grafiek) aanvangt rond 1984, toen de rentedaling net was aangevangen. Het resultaat van constant neerwaarts georiënteerde rentestanden is dus niet sterk stijgende consumentenprijzen, maar krimpende rendementen.

We kunnen een trage maar ontwrichtende ontwikkeling vaststellen, waarbij zakkende rentevoeten, nulrentepolitiek en een beleid dat uiteindelijk negatieve rente voortbrengt, de traditie van eeuwenlange kapitaalaangroei heeft omgekeerd. Want normaal gesproken spendeert men zijn spaarkapitaal niet, alleen het inkomen ervan.

Gedurende eeuwen hebben mensen in de westerse beschaving kapitaal opgebouwd. Daarbij werd meer gecreëerd dan geconsumeerd en werd telkens nieuwe rijkdom aan de volgende generatie overgedragen. Deze evolutie wordt nu omgedraaid.

Bubbelcultuur

Een andere doelstelling van de centrale banken loopt eveneens in het honderd. De redenering van de beleidsbepalers was en is : naarmate de rente daalt, stimuleert dit niet alleen de opname van krediet maar doet dit ook de activaprijzen (aandelen, obligaties, vastgoed) stijgen en ontstaat er zowel bij bedrijven als gezinnen een positief welvaartsgevoel. Wat op zijn beurt hun uitgavepatroon - en dus de economische groei - gunstig beïnvloedt. 

Spaarders en beleggers, die nog enig rendement willen behalen, hebben inderdaad geen andere keuze dan over te schakelen naar aandelen, obligaties en vastgoed. Met als gevolg dat men in deze activaklassen grote zeepbellen kan waarnemen. In de volgende afbeelding zien we hoe de nulrentepolitiek van de Amerikaanse centrale bank (rode lijn) de prijzen van commercieel vastgoed in de Verenigde Staten (blauwe lijn) in de hoogte heeft gejaagd.

Het aangehaalde probleem van dalende kaptiaalproductiviteit wordt niet begrepen omdat 

dit fenomeen gemaskeerd wordt door stijgende activaprijzen. Speculatie is de beste manier geworden om winst te behalen. Nulrente maakt het aantrekkelijk om op activaprijzen te speculeren en is niets anders dan een transfer van spaarders naar speculanten.

Stijgende activaprijzen zijn echter schijnwelvaart. De financiële geschiedenis bewijst ten overvloede dat stijgende markten en stijgende prijzen niet blijven duren. In die zin was het debacle van 2008 een ernstige waarschuwing, die tot op vandaag nog altijd niet goed wordt begrepen. Echte winst ontstaat namelijk alleen uit goed georiënteerde investeringen en productie, niet uit consumptie.

De jarenlange evolutie van dalende rentevoeten hebben een gewoonte doen onstaan van steeds meer lenen en steeds meer schuld aangaan. Mensen ontlenen niet om hun consumptie te vergroten, maar om meer activa te bezitten. Het onvermijdelijke toekomstige uiteenklappen van voornoemde zeepbellen zal een enorm waardeverlies met zich brengen. We dienen ons voor te bereiden op structurele deflatie. Hetgeen in Japan tussen 1990 en nu gebeurd is - aandelen- en vastgoedcrash, belangrijke begrotingstekorten, enorme schuldentoename en geen of lage economische groei - kan als voorbeeld dienen.

Ongelijkheid neemt toe

Onderzoeker en auteur Chris Martenson van peakprosperity.com heeft berekend dat Amerikaanse spaarders, beleggers en investeerders tussen 2008 en 2014 minstens 750 miljard dollar aan inkomsten gederfd hebben. Spaarders verliezen koopkracht, terwijl diegenen die schulden aangaan van een gedeeltelijke schuldenkwijtschelding kunnen genieten. Want onder een regime van negatieve rente betalen schuldenaren hun lening terug met minder geld (uitgedrukt in koopkracht) dan ze oorspronkelijk ontleenden. Wie profiteert hiervan het meest ? Zeker huizenkopers, maar nog meer de grote schuldenaren zoals overheden. Samen met multinationals en grootbanken kunnen zij zich momenteel zeer goedkoop financieren.

Het losse geldbeleid van de globale banken stuwt eveneens de prijzen van activa hoger. Echter, om hiervan te kunnen profiteren moet men natuurlijk in die activa kunnen investeren. Wat gewoonlijk meer het geval zal zijn voor ouderen, terwijl het meestal de jongeren zijn die aankijken tegen bijvoorbeeld hoge huizenprijzen. De nationale bankiers verbreden op die wijze niet alleen de kloof tussen rijken en niet-rijken, ze brengen ook een vermogenstransfer op gang over de generaties heen. Het is net die toenemende vermogensongelijkheid die in grote delen van de wereld een duurzaam economisch herstel vermindert. 

Conclusies

Rente, de prijs van het geld, is de basis van elke economische berekening en kan niet anders dan positief zijn. Het langdurig naar beneden manipuleren - en dus vervalsen - van de basismaatstaf van het financieel-economisch systeem is zeer ernstig en leidt tot een reeks welvaartvernietigende scheeftrekkingen.

Deze politiek houdt zombiebedrijven overeind, verleidt gezonde ondernemingen tot financial engineering, leidt tot buitensporige arbeidsuitstoot en creëert overcapaciteit in de globale economie.

Het sparen wordt ontmoedigd, het aangaan van schulden wordt vergemakkelijkt. De eeuwenlange opbouw van kapitaal wordt niet alleen teruggedraaid, er is tevens een enorme speculatie- en bubbelcultuur ontstaan.

Geen enkele centrale bank, verzekeraar of pensioenfonds kan overleven bij negatieve intrest. Dit centralebankenbeleid, dat bovendien rijken rijker maakt en niet-rijken armer, is een experiment dat alleen mogelijk is in een gemanipuleerd systeem. 

Negatieve rentestanden ondergraven definitief het wereldwijde financieel-economische stelsel.

Niet of maar wanneer komt de finale crash ? Hoe lang nog vooraleer de centrale banken de controle definitief kwijtraken ?

Als je dit een interessant artikel vond, deel het dan even via bvb. de sociale media. Dank !

Monetair Symposium op 2 juli 2016 in Maarssen

Op zaterdag 2 juli a.s. vindt in Maarssen een monetair symposium plaats, georganiseerd door Handjecontantje.org.

Op dit symposium gaat het over de machtsmechanismen voor en achter de schermen en worden er concrete monetaire weersvoorspellingen geformuleerd.

Met een aantal bewust/wakkere monetair deskundigen wordt tijdens deze dag een visie uitgetekend omtrent onze economische - en politieke toekomst.

Voor wie ? Voor alle geïnteresseerden die willen weten hoe onze financieel-economische toekomst zich zal ontvouwen. Deze dag geeft ons ook de gelegenheid de krachten te bundelen, als een klein stapje in het proces van het verwezenlijken van onze gezamenlijke vrijheid.

Handjecontantje ijvert voor het behoud van contant geld in de economie. De focus is namelijk vrijheid en daarvoor is (monetaire) privacy essentieel.

Wat staat er op het programma ?
In de voormiddag concentreren we ons op de mechanismen van de (geld)macht achter de schermen teneinde een duidelijk beeld te verkrijgen over het functioneren daarvan.  Pieter Stuurman en uw dienaar zullen dan ieder een presentatie verzorgen die telkens ongeveer een uur in beslag zal nemen. 

Na de lunch nemen respectievelijk Ad Broere en Anthony Migchels het woord om een 'monetaire weersvoorspelling' te formuleren : wat komt er op ons af ?

Ter afsluiting is er dan een forum met de vier sprekers.  Zowel mensen met - als zonder geld krijgen dan handvatten en tips aangereikt ter voorbereiding op de komende financieel-economische storm.

Praktische organisatie
Locatie : Wilhelminakapel, Wilhelminaweg 7, 3603 CR Maarssen
Tijdstip : van 10.00 uur tot 18.00 uur
Lunch : ter plaatse kan u een maaltijd nuttigen 
Toegangsprijs : 25 € (lunch niet inbegrepen) - alleen contant ter plekke te voldoen
Inschrijven : info@handjecontantje.org
Sprekers : 

Dirk Bauwens (systeemcrisis.blogspot.be): onafhankelijk researcher en spreker. Als crisistrendwatcher wens ik correcte en onderbouwde informatie te verstrekken over de grote financieel-economische veranderingen die op ons afkomen. De focus van mijn onderzoek ligt op geld en economie. Maar ik bestudeer ook trends op het gebied van ecologie, energie, (geo)politiek, ongelijkheid, demografie en de complotrealiteit.  Ik concentreer me op de essentie die ons door bankiers, politici en massamedia niet wordt verteld.

Pieter Stuurman (pieterstuurman.blogspot.nl): coach, en het spiritueel fundament onder handjecontantje.org. Schrijft op zijn blog over de fenomenen die we waar kunnen nemen en over de mechanismen die daar achter zitten (over vrijheid, macht, verantwoordelijkheid, keuze, geld, liefde, technologie etc.);

Ad Broere (adbroere.nl): oud-bankier, econoom, schrijver van onder ander het boek “Geld komt uit het niets”, waarin hij laat zien dat banken geld uit het niets creëren wanneer particulieren, bedrijven en de overheid geld lenen bij de bank. Ad is degene die onze ogen geopend heeft voor hoe het financiële stelsel in elkaar zit;

Anthony Migchels (realcurrencies.wordpress.com): Initiatiefnemer van de Gelre en nu de Florijn. De Florijn (gestart als de Gelre) is een modern betaalmiddel. Je kunt betalen met de telefoon of on-line, rentevrije kredietfaciliteiten, euroinwisselbaar, altijd voldoende aanwezig, dus nooit meer inflaties of deflaties en kunstmatige crises. Geen ‘geld met geld verdienen’, geen speculatie, geen bonussen. Geld waarvoor het bedoeld is: om echte, serieuze transacties in de reguliere economie mee te kunnen financieren.