Professor Jan Rotmans is hoogleraar aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam en internationale autoriteit op het gebied van duurzaamheid en transitie. Hij noemt zichzelf ook scientivist en voerde met Stichting Urgenda de gewonnen klimaatzaak tegen de Nederlandse staat. Al dertig jaar verdiept hij zich in transitie en probeert de kanteling van de economie en samenleving te duiden : "Ik denk dat het nog een jaar of tien heel onrustig blijft en we dan naar een nieuw soort dynamisch evenwicht gaan."
Rotmans ziet drie ontwikkelingen zich voltrekken : een nieuwe maatschappelijke ordening, een ander economisch fundament en een machtswisseling. En dat die ontwikkelingen tegelijkertijd plaatsvinden en elkaar versterken, maakt ze volgens hem de voorbode van een Nieuw Tijdperk dat ontstaat en groeit van onderop. Om de beweging van onderop tot een machtige beweging te laten uitgroeien, zo schrijft Rotmans in zijn boek 'Verandering van tijdperk : Nederland kantelt', is het onder andere nodig met elkaar nog meer kennis te delen.
Enerzijds ziet hij met de dag meer mensen denken : "zo kan het niet langer", anderzijds verbaast het de transitieprofessor dat nog maar zo weinigen zien dat de verworvenheden van het Industriële Tijdperk aan het eroderen zijn. Er zit volgens hem een soort logica achter die, als je hem doorgrondt, onweerlegbaar is.
Nieuwe maatschappelijke ordening
Ten eerste kantelt volgens Rotmans de samenleving van een verticaal geordende, centraal aangestuurde top-down samenleving naar een horizontale, decentrale, bottom-up samenleving met verbanden, zoals gemeenschappen, coöperaties en virtuele en fysieke netwerken.
Oude orde Nieuwe orde
Traditionele media (televisie, radio) Nieuwe media (internet)
Krantencolumns Blogs
Politieke partijen Bewegingen
Representatieve democratie G-1000 initiatief
Traditionele vakbond Vereniging van freelancers
Grote energiebedrijven Lokale energie-initiatieven
Commerciële banken Financiële coöperaties
Verzekeringsbedrijven Broodfondsnetwerken
Bouwbedrijven 3D printer hubs
Thuiszorgorganisaties Lokale zorginitiatieven
Deze nieuwe orde opereert voor veel mensen nog onder de radar en vormt nog geen directe bedreiging voor de oude orde. Maar binnen afzienbare tijd is dit wel het geval.
Een ander economisch fundament
De structuur van de economie kantelt en de nieuwe economie is decentraal en digitaal.
Oude economie Nieuwe economie
Exploitatie Coöperatie
Centraal Decentraal
Aanbod Vraag
Fossiel Duurzaam
Vervuilend Schoon
Waarde ontlenen Waarde creëren
Massaproductie Maatwerk
Bezit Gebruik
Globaal Glokaal
Individuen Gemeenschap
Lineair Circulair
Machtswisseling
De macht kantelt. Er tekent zich een machtswisseling af: de nieuwe orde van onderop vormt langzaam maar zeker een nieuwe macht. Macht wordt niet langer bepaald door grootte, omvang of financieel vermogen, maar evenzeer door het vermogen zich slim, snel en adequaat te organiseren en voortdurend in te springen op veranderingen.
Er vindt een verschuiving plaats van gevestigde en destructieve macht naar innovatieve en transformatieve macht. Macht is het vermogen om hulpbronnen te mobiliseren voor een bepaald doel : kennis en informatie zijn belangrijke voorbeelden van deze hulpbronnen, die ook materieel en financieel van aard kunnen zijn. Transformatieve macht is het vermogen om de verdeling van hulpbronnen te veranderen.
Vandaag is de gevestigde macht nog superieur in termen van het beschermen van de bestaande hulpbronnen : kennis, geld, lobbykracht, fossiele brandstoffen, infrastructuur ... Maar hoe lang nog ?
Contra-intuïtief handelen in een chaotische tijd
In het algemeen houden mensen niet zo van verandering. Neuropsychologen bevestigen inderdaad dat het menselijk brein, van oudsher, vanuit de evolutionaire ontwikkeling, gericht is op stabiliteit en continuïteit. In de 19e eeuw was er ook een heilig vooruitgangsgeloof dat haaks stond op een heersend cultuurpessimisme. In een periode van extreme verandering ziet men steeds polarisatie optreden. Wat zich vandaag ook meer en meer vertoont.
De kantelperiode waarin we ons bevinden kenmerkt zich door chaos, turbulentie, onrust, massaontslagen, hoge werkloosheid, afbraak en toename van conflicten. Rotmans schrijft daarover :"De kans is groot dat een behoorlijke groep mensen niet meekan met de snelle ontwikkeling en dreigt af te haken."
Hoe lang duurt zo'n periode van chaos en instabiliteit? Rotmans :"Die kan niet te lang duren, omdat dat zo ontwrichtend is en ontzettend veel energie vraagt van mensen, systemen, de samenleving en de economie."
Maar in de crisistijd die we nu meemaken dienen we - wat zoals aangehaald niet gemakkelijk is - contra-intuïtief te gaan denken en handelen. "Ik denk zelf dat het nog een jaar of tien heel onrustig blijft en dat dan langzamerhand die nieuwe paradigma-oplossingen indalen en we naar een nieuw soort dynamisch evenwicht gaan."
Systeemwaarden versus menswaarden
Bij de drievoudige kanteling van denken, organiseren en sturen hoort volgens de hoogleraar ook een zoektocht naar nieuwe waarden. De huidige gevestigde orde is gericht op oude systeemwaarden. De waarden van het nieuwe tijdperk zorgen voor een verschuiving van die systeemwaarden naar menswaarden :
Verzet van de oude orde
Rotmans : "Er is altijd een gevestigde orde, wat wij een regime noemen, die er op gericht is om dat systeem in stand te houden, omdat ze er baat bij hebben qua status, positie, inkomen ... Zij verzetten zich tegen die machtsovername. Alleen kan dat nooit te lang doorgaan. Elke grote transitie impliceert een machtswisseling, dat kan niet anders. In deze kwetsbare kritische periode kun je met een slimme groep mensen een doorbraak creëren.
Tegelijkertijd moet je ook beseffen dat het een harde strijd is, omdat het om macht gaat. Veel onderzoekers benaderen het bijna altijd kennistheoretisch, maar transities zijn niet alleen kennisgedreven. Oliebedrijven zullen letterlijk tot de laatste druppel hun belangen verdedigen."
Radicale innovatie en breed draagvlak zijn onverenigbaar
Niet alles is koek en ei in de nieuwe economie. Uber en Airbnb zijn een nieuwe manier om dingen heel efficiënt te maken, met weinig mensen werken en snel geld verdienen. Oude waarden blijven natuurlijk belangrijk en daarom moeten zakelijke initiatieven zoals Uber en Airbnb fatsoenlijk met mensen omgaan en hen op een behoorlijke manier vergoeden. Het is in eerste instantie een illusie gebleken dat het er in de nieuwe economie allemaal menselijker en rooskleuriger aan toe zou gaan. Dat heeft tijd nodig.
Rotmans meent dat centrale systemen voor geld, data, kennis, zorg, muziek, films, energie, verzekeringen, boeken, reizen en educatie niet meer nodig zijn. Dat vraagt om radicale innovatie, niet om een breed draagvlak. Radicaal betekent dat aan de bestaande belangen wordt getornd en impliceert een machtsverschuiving. En een breed draagvlak betekent incrementele aanpassingen en impliceert dat de bestaande machtsorde intact blijft. Helaas zijn de begrippen radicale innovatie en breed draagvlak moeilijk of niet verenigbaar. Dat heeft tijd nodig.
Overgenomen en aangepast van bloovi.be
Rotmans ziet drie ontwikkelingen zich voltrekken : een nieuwe maatschappelijke ordening, een ander economisch fundament en een machtswisseling. En dat die ontwikkelingen tegelijkertijd plaatsvinden en elkaar versterken, maakt ze volgens hem de voorbode van een Nieuw Tijdperk dat ontstaat en groeit van onderop. Om de beweging van onderop tot een machtige beweging te laten uitgroeien, zo schrijft Rotmans in zijn boek 'Verandering van tijdperk : Nederland kantelt', is het onder andere nodig met elkaar nog meer kennis te delen.
Enerzijds ziet hij met de dag meer mensen denken : "zo kan het niet langer", anderzijds verbaast het de transitieprofessor dat nog maar zo weinigen zien dat de verworvenheden van het Industriële Tijdperk aan het eroderen zijn. Er zit volgens hem een soort logica achter die, als je hem doorgrondt, onweerlegbaar is.
Nieuwe maatschappelijke ordening
Ten eerste kantelt volgens Rotmans de samenleving van een verticaal geordende, centraal aangestuurde top-down samenleving naar een horizontale, decentrale, bottom-up samenleving met verbanden, zoals gemeenschappen, coöperaties en virtuele en fysieke netwerken.
Oude orde Nieuwe orde
Traditionele media (televisie, radio) Nieuwe media (internet)
Krantencolumns Blogs
Politieke partijen Bewegingen
Representatieve democratie G-1000 initiatief
Traditionele vakbond Vereniging van freelancers
Grote energiebedrijven Lokale energie-initiatieven
Commerciële banken Financiële coöperaties
Verzekeringsbedrijven Broodfondsnetwerken
Bouwbedrijven 3D printer hubs
Thuiszorgorganisaties Lokale zorginitiatieven
Deze nieuwe orde opereert voor veel mensen nog onder de radar en vormt nog geen directe bedreiging voor de oude orde. Maar binnen afzienbare tijd is dit wel het geval.
Een ander economisch fundament
De structuur van de economie kantelt en de nieuwe economie is decentraal en digitaal.
Oude economie Nieuwe economie
Exploitatie Coöperatie
Centraal Decentraal
Aanbod Vraag
Fossiel Duurzaam
Vervuilend Schoon
Waarde ontlenen Waarde creëren
Massaproductie Maatwerk
Bezit Gebruik
Globaal Glokaal
Individuen Gemeenschap
Lineair Circulair
Machtswisseling
De macht kantelt. Er tekent zich een machtswisseling af: de nieuwe orde van onderop vormt langzaam maar zeker een nieuwe macht. Macht wordt niet langer bepaald door grootte, omvang of financieel vermogen, maar evenzeer door het vermogen zich slim, snel en adequaat te organiseren en voortdurend in te springen op veranderingen.
Er vindt een verschuiving plaats van gevestigde en destructieve macht naar innovatieve en transformatieve macht. Macht is het vermogen om hulpbronnen te mobiliseren voor een bepaald doel : kennis en informatie zijn belangrijke voorbeelden van deze hulpbronnen, die ook materieel en financieel van aard kunnen zijn. Transformatieve macht is het vermogen om de verdeling van hulpbronnen te veranderen.
Vandaag is de gevestigde macht nog superieur in termen van het beschermen van de bestaande hulpbronnen : kennis, geld, lobbykracht, fossiele brandstoffen, infrastructuur ... Maar hoe lang nog ?
Contra-intuïtief handelen in een chaotische tijd
In het algemeen houden mensen niet zo van verandering. Neuropsychologen bevestigen inderdaad dat het menselijk brein, van oudsher, vanuit de evolutionaire ontwikkeling, gericht is op stabiliteit en continuïteit. In de 19e eeuw was er ook een heilig vooruitgangsgeloof dat haaks stond op een heersend cultuurpessimisme. In een periode van extreme verandering ziet men steeds polarisatie optreden. Wat zich vandaag ook meer en meer vertoont.
De kantelperiode waarin we ons bevinden kenmerkt zich door chaos, turbulentie, onrust, massaontslagen, hoge werkloosheid, afbraak en toename van conflicten. Rotmans schrijft daarover :"De kans is groot dat een behoorlijke groep mensen niet meekan met de snelle ontwikkeling en dreigt af te haken."
Hoe lang duurt zo'n periode van chaos en instabiliteit? Rotmans :"Die kan niet te lang duren, omdat dat zo ontwrichtend is en ontzettend veel energie vraagt van mensen, systemen, de samenleving en de economie."
Maar in de crisistijd die we nu meemaken dienen we - wat zoals aangehaald niet gemakkelijk is - contra-intuïtief te gaan denken en handelen. "Ik denk zelf dat het nog een jaar of tien heel onrustig blijft en dat dan langzamerhand die nieuwe paradigma-oplossingen indalen en we naar een nieuw soort dynamisch evenwicht gaan."
Systeemwaarden versus menswaarden
Bij de drievoudige kanteling van denken, organiseren en sturen hoort volgens de hoogleraar ook een zoektocht naar nieuwe waarden. De huidige gevestigde orde is gericht op oude systeemwaarden. De waarden van het nieuwe tijdperk zorgen voor een verschuiving van die systeemwaarden naar menswaarden :
- Van controle naar ruimte
- Van doelmatigheid naar aandacht en tijd
- Van wantrouwen naar vertrouwen
- Van regelzucht naar keuzevrijheid
- Van kosten en baten naar kwaliteit
Verzet van de oude orde
Rotmans : "Er is altijd een gevestigde orde, wat wij een regime noemen, die er op gericht is om dat systeem in stand te houden, omdat ze er baat bij hebben qua status, positie, inkomen ... Zij verzetten zich tegen die machtsovername. Alleen kan dat nooit te lang doorgaan. Elke grote transitie impliceert een machtswisseling, dat kan niet anders. In deze kwetsbare kritische periode kun je met een slimme groep mensen een doorbraak creëren.
Tegelijkertijd moet je ook beseffen dat het een harde strijd is, omdat het om macht gaat. Veel onderzoekers benaderen het bijna altijd kennistheoretisch, maar transities zijn niet alleen kennisgedreven. Oliebedrijven zullen letterlijk tot de laatste druppel hun belangen verdedigen."
Radicale innovatie en breed draagvlak zijn onverenigbaar
Niet alles is koek en ei in de nieuwe economie. Uber en Airbnb zijn een nieuwe manier om dingen heel efficiënt te maken, met weinig mensen werken en snel geld verdienen. Oude waarden blijven natuurlijk belangrijk en daarom moeten zakelijke initiatieven zoals Uber en Airbnb fatsoenlijk met mensen omgaan en hen op een behoorlijke manier vergoeden. Het is in eerste instantie een illusie gebleken dat het er in de nieuwe economie allemaal menselijker en rooskleuriger aan toe zou gaan. Dat heeft tijd nodig.
Rotmans meent dat centrale systemen voor geld, data, kennis, zorg, muziek, films, energie, verzekeringen, boeken, reizen en educatie niet meer nodig zijn. Dat vraagt om radicale innovatie, niet om een breed draagvlak. Radicaal betekent dat aan de bestaande belangen wordt getornd en impliceert een machtsverschuiving. En een breed draagvlak betekent incrementele aanpassingen en impliceert dat de bestaande machtsorde intact blijft. Helaas zijn de begrippen radicale innovatie en breed draagvlak moeilijk of niet verenigbaar. Dat heeft tijd nodig.
Overgenomen en aangepast van bloovi.be
Geen opmerkingen:
Een reactie posten