2008 - 2014 : Synthese van de crisis

Met welk soort crisis hebben we te maken ?

In essentie gaat het om een crisis die het gevolg is van een enorme kredietexpansie.  Vooral de westerse economieën kreunen onder onbetaalbaar geworden schulden.  Sinds 1980 zijn de schulden van het westen, vergeleken met het bruto binnenlands product (BBP), meer dan verdubbeld.  Gecorrigeerd voor inflatie hebben ondernemingen driemaal, landen meer dan viermaal en gezinnen meer dan zesmaal zoveel schulden als toen.

Bijkomend zijn er dan nog de veelal ongedekte toekomstige schuldverplichtingen van de overheden.  Die houden verband met de uitgaven voor pensioenen en gezondheidszorg en bedragen volgens schattingen twee- à zesmaal het BBP van een land.  Voor meer details zie hier.  In landen met kapitaalgedekte private en open systemen zoals de Verenigde Staten, vertonen zich eveneens gigantische financieringsgaten.

De bovengeschetste schuldenproblematiek wordt bovendien nog versterkt door jarenlange onderinvesteringen in infrastructuur en onderwijs.  Andere ongunstige trends zijn het krimpen van de werkende bevolking (wegens een negatieve demografische ontwikkeling - zie hier) en de onvermijdbare energie-investeringen die verband houden met het komende postkoolstoftijdperk.

De oorzaken voor deze schuldenorgie zijn onder andere het loslaten van de goudgedekte dollar in 1971, de monetaire politiek van vooral de Amerikaanse centrale bank om iedere recessie met telkens weer lagere rentevoeten te willen bestrijden, de invoering van de euro die in de meeste eurolanden eveneens tot diepere rentestanden heeft geleid, het toetreden van Oost-Europa en China tot de wereldmarkt met steeds goedkopere producten en het losse begrotingsbeleid van de politici.

Hoe hebben monetaire en politieke beleidsmakers tot nu toe op deze crisis gereageerd ?

Bij het uitbreken van de crisis werd het snel duidelijk dat het op schulden en speculatie gebouwde financiële systeem zonder drastisch ingrijpen in mekaar zou stuiken.  De politiek en de centrale banken reageerden op de klassieke manier, alleen werd dit keer de dosis drastisch verhoogd : rentevoeten werden nogmaals naar beneden gehaald en bevinden zich momenteel op historische dieptepunten.

Aanvullend kochten centrale bankiers in grote getale waardepapieren op om de financiële markten te voorzien van likwiditeit. Overheden, vooral de VS, verhoogden hun deficits om de economie te stimuleren.  Via het Internationaal Monetair Fonds en de Europese Centrale Bank kregen in Europa de probleemlanden zogezegde reddingspakketten toegestopt.

Met deze maatregelen werd een ineenstorting vermeden.  Jammer genoeg hebben ze ook geleid tot het verder oplopen van de schulden.  Duitsland en de VS zijn de enige grote westerse naties waar de gezamenlijke schulden (publiek en privaat) enigszins zijn afgenomen.  In alle andere landen blijven de schulden sneller toenemen dan de economische groei.  Het is evident dat dit niet tot in de eeuwigheid kan blijven duren.

Als neveneffect heeft deze strategie ook een schuldenboom in de opkomende landen bewerkstelligt.  De westerse schuldenproblematiek heeft een wereldwijde dimensie gekregen.

Algemeen kan men stellen dat de beleidsbepalers tijd hebben gekocht die evenwel niet werd gebruikt om diepgaande structurele veranderingen aan te brengen in financiën en economie.

Walter Bagehot, de bekende 19e eeuwse journalist politiek en economie, tevens vermaard financieel specialist, zei dat een centrale bank uitsluitend krediet zou mogen verstrekken aan solvabele instellingen die onderpand van de beste kwaliteit konden voorleggen en bestand waren tegen stevige rentevoeten.  Vandaag geven centrale bankiers geld aan instellingen die niet solvabel zijn, twijfelachtig onderpand aanbieden en bovendien kunnen genieten van zero intrestvoeten.  Dit heeft dus niets meer te maken met kapitalisme.

We zijn inderdaad terechtgekomen in staatsgeleide economieën waarbij de technisch failliete grootbanken/speculanten worden rechtgehouden en bevoordeeld, terwijl tegelijkertijd de reële economie van bedrijven en gezinnen in de kou blijft staan.

Welke mogelijkheden zijn er om een einde te maken aan de schuldencrisis ?
Er liggen ongeveer een vijftal pistes open : strenge besparingen, groei, inflatie, falingen en een ordentelijke schuldenherstructurering.
1) Strenge besparingen (de zogenaamde 'austerity') werken niet in een wereld waar iedereen kreunt onder de schulden en zeker niet in een systeem zoals de euro.  Strenge besparingen remmen de noodzakelijke groei af.  
2) Groei lukt ook niet bij hoge schulden die de economische activiteit afremmen en de productiviteit aantasten.  Extra moeilijkheid : de ongunstige demografische evolutie met een gelijkblijvende of eerder krimpende actieve bevolking (Japan, China, Europa).
3) Inflatie kan alleen als de kredietgroei toeneemt: niet haalbaar want al wie schulden afbetaalt in het huidige moeilijke economische klimaat heeft geen behoefte aan een nieuw krediet.  De centrale banken slagen er niet in inflatie te creëren, zo groot is de deflatoire druk (door o.a. demografie, het internet en de digitalisering van de economie, automatisering, overcapaciteit, excessieve schuld, prijsdaling grondstoffen (olie!), interne devaluatie Zuid-Europese landen wegens 'austerity', mondiale loonconcurrentie, protectionisme, spaaroverschotten, overdreven belastingdruk vanwege noodlijdende regeringen ...).  Noteer ook dat de omloopsnelheid van het geld is ingestort, een ernstig teken aan de wand.
4) Het toestaan van falingen.  Maar door de intense verwevenheid van het financiële systeem kunnen die een domino-effect creëren en zo de crisis verergeren.  

De enige oplossing : een ordentelijke schuldenherstructurering
De enig overblijvende en werkbare oplossing lijkt wel een correcte, rechtvaardige herstructurering van zowel privé- als publieke schulden.  Het probleem is dringend : iedere dag die verloren gaat, wordt de opdracht weer een stukje zwaarder want in verhouding tot het inkomen (het bruto binnenlands product) blijft de schuldenberg in omvang toenemen. De bittere Europese realiteit is dat de afbouw van de krediethimalaya nog van start moet gaan.

Boston Consulting Group (BCG), adviesbureau gespecialiseerd in bedrijfsstrategie, heeft reeds in september 2011 een studie gepubliceerd met aanbevelingen (Back to Mesopotamia ?).   BCG schat de gezamenlijke privé- en publieke schuld in de eurozone op zo'n 3.000 à 5.000 miljard euro € (ter info : het BBP van de eurozone bedraagt 9.900 miljard €).
Daniel Stelter, medeopsteller van dit rapport en auteur van thinkbeyondtheobvious.com, ziet alleen heil in een begeleide schuldenherschikking en wel om de volgende redenen : de schade wordt enigszins beperkt, de schuldeisers kunnen een onderhandelde tegenprestatie uit de brand slepen, een rechtvaardige verdeling van de schade verkleint de kans op sociale conflicten en een absoluut verwoestende, neergaande spiraal wordt afgeremd.

Schuldeisers zullen onmogelijk kunnen ontkomen aan het incasseren van bepaalde verliezen.  Omwille van de intense vervlechting van het financiële systeem is het cruciaal om die verliezen te isoleren en efficiënt af te wikkelen.
Stelter lanceert het voorstel om een Europees herstructureringsfonds op te richten waarin de niet meer correct af te lossen schulden worden samengebracht.  Om die vervolgens over een periode van bijvoorbeeld 20 jaar weg te werken (via een lening bij de Europese Centrale Bank - ECB).   De sterkere eurolanden zouden de zwakke landen daarbij dienen te helpen.

Wat in deze analyse volgens ons echter ontbreekt, is de verantwoordelijkheid van de grootbanken ('too big to fail').   Het is hun casinobankieren dat de huidige crisis heeft veroorzaakt.  En dus is het logisch dat zij als eerste een beslissende bijdrage dienen te leveren.  En dat evidente uitgangspunt vinden we hier niet terug.

Volgens Stelter is het noodzakelijk dat er naast een schuldenherschikking ook een steunpakket ter bevordering van toekomstige groei wordt voorzien.  Waarbij er uitgebreid dient te worden geïnvesteerd in infrastructuur, energie, onderwijs en innovatie en waarbij arbeidsmarkten best gedereguleerd worden.  
Het recent door Europees commissievoorzitter Jean-Claude Juncker aangekondigde Europees plan, dat met 21 miljard € startkapitaal moet uitgroeien tot een investeringsvehikel van 315 miljard €, wordt overigens door verschillende gezaghebbende critici als onrealistisch afgedaan (lees hier, hier, hier en hier).

Wat zal er gebeuren ?
Met alle elementen die voorliggen, moet het iedereen duidelijk zijn dat 2008 - 2014 slechts een voorspel is geweest naar een nog grotere crisis. De relatieve rust op de financiële markten is bedrieglijk en zal mogelijk niet lang meer duren. Nieuwe schokken, erger dan in 2008, zijn als het ware voorgeprogrammeerd.  En dan zal de bovengeschetste schuldensituatie weer alle aandacht opeisen.  Waarbij men zich moet bedenken dat de reddingsmechanismen van toen vandaag veel minder operationeel zijn.  

Uit mijn vorige artikels (zie Het einde van de zekerheid, De wereld zit te diep in het rood en Vergeef ons onze schulden !) blijkt telkens weer dat de politici ons de ernst van de situatie trachten verborgen te houden.  Allicht zullen ze verder gaan met het winnen van tijd en het optrekken van rookgordijnen.  Centrale banken, ook de ECB, zullen op een nog agressievere wijze de deflatie proberen te bestrijden.
De kans dat het tot een voor alle partijen correcte en goed begeleide schuldenherschikking komt, is vandaag onbestaande.   Daartoe moeten er nieuwe ongelukken plaatsvinden.  We kunnen ons dus verwachten aan plotse betalingsstops, falingen van overheden, bankfaillissementen enz.  Allicht krijgen we bail-ins zoals we dat in de lente van 2013 in Cyprus hebben meegemaakt, waarbij de gewone spaarder geslachtofferd wordt. 

Het staat vast dat dergelijke gebeurtenissen heel wat politieke en sociale spanningen zullen veroorzaken.

De basis voor een goed leven : een basisinkomen

Het is de eerste keer dat we op deze blog een artikel overnemen van een politieke partij.  

Let wel : wij zijn geen lid van deze of een andere politieke beweging.  Sterker nog : ter gelegenheid van verkiezingen stemmen wij steeds blanco en staan we bewust in de neutraliteit ten aanzien van het politieke bedrijf.

Het volgende stuk van Sarah Van Liefferinge van de Piratenpartij sluit echter nauw aan bij onze opvattingen over wat er verkeerd loopt met ons financieel-economisch systeem.

Zoals wij het zien is de wereldwijde staathuishoudkunde fundamenteel een roofbouweconomie die mens en planeet aantast en die voornamelijk een elite van bankiers, superrijke individuen en - families ten goede komt.  

De ons collectief opgedrongen consumptie- en prestatiedwang heeft ons inderdaad veel welvaart geschonken, maar ondergraaft steeds meer ons psychisch en emotioneel welbevinden.

In onze westerse cultuur hebben we onder andere een rampzalige scheiding aangebracht tussen werk en plezier.  Net zoals vroeger succesondernemer Roland Duchâtelet met zijn beweging "Vivant" en Anthony Migchels van realcurrencies.wordpress.com stelt de Piratenpartij voor om arbeid en inkomen van elkaar los te koppelen en een universeel basisinkomen in te voeren.   Zodanig dat de deelnemers aan de ratrace werk en leven in balans kunnen brengen en de minstbedeelden hier en elders een solide en menswaardig bestaansfundament verkrijgen.  Volgt nu het artikel van Sarah van de Piratenpartij :

Dat het slopend is om een gezin te combineren met een carrière ! Dat er te weinig tijd is om daarnaast ook te léven !  Dat je het niet redt op je eentje !  Noodkreten van oververmoeide ploetermama's en -papa's sierden onze kranten.  En niet enkel zij proberen zich elke dag staande te houden in de ratrace.  Zowat iederéén in deze samenleving loopt op de toppen van zijn of haar tenen: een broeinest voor emotionele ellende.

Het heeft niet lang geduurd vooraleer het debat uitmondde in een discussie tussen moeders die meer tijd met hun kinderen willen doorbrengen en moeders die graag veel werken.  Ook de leeftijd waarop vrouwen best moeder kunnen worden werd een mediatiek thema. O ja, en vaders, vaders mochten ook nog iets zeggen, maar liefst kort.   Triestig hoe deze kans tot maatschappijkritisch debat weeral uitdraait op polarisatie.   Waarom niet samen strijden voor het goede leven voor iedereen ?

Emotionele ellende

Want zeg nu eens eerlijk, vindt u het normaal dat steeds meer mensen (onafhankelijk van hun burgerlijke of sociale status) psychologische hulp zoeken ?  Angstaanvallen of depressies, eetstoornissen of verslavingen, relatieproblemen of burn-outs : redenen zijn er in overvloed, langetermijnoplossingen jammer genoeg niet.

Sommige mensen laten zich ziek schrijven van het werk om tijd te nemen voor zichzelf.   Anderen slikken pillen om de dagelijkse stress te doorstaan : antidepressiva (dagelijks één miljoen Belgen !), angstremmers, slaapmiddelen of kalmeerpillen.  En voor de kinderen is er Rilatine, zodat zij vroeg genoeg moeten leren conformeren.

Uiteindelijk bestrijden we zo de symptomen, maar niet de ziekte.   Er valt nauwelijks te ontsnappen aan de prestatie- en competitiedwang die we van kinds af door onze strot geramd krijgen.  "The sky is the limit".  "We want it all, and we want it now."  Want zij die het écht willen en flink hun best doen, die bereiken wat ze maar wensen.   En zij die door de mazen van het net vallen, hebben dat aan zichzelf te danken.

Onze samenleving is doordrongen van het waanidee dat we keihard moeten werken (of geboren moeten zijn voor het geluk) om aanspraak te mogen maken op het goede leven. Ironisch genoeg staat net deze mentaliteit het goede leven in de weg. We laten ons collectief beroven van onze vrije tijd en energie.  Haast niemand vindt voldoende tijd om te genieten en na te denken, om te creëren en te ondernemen, om te ontdekken en te studeren, om te zorgen voor onze kinderen en onze ouders.  We zitten allemaal samen, als dolgedraaide hamsters, gevangen in de achterhaalde dogma's die onze regeringen blijven verdedigen : 'economische groei' en 'jobs, jobs, jobs' !  Welzijn moet steeds opnieuw wijken voor welvaart.

Welzijn boven welvaart

Onze toekomst hangt niet af van de leeftijd waarop vrouwen kinderen krijgen, of van de pensioenleeftijd.  Onze toekomst hangt af van of we er al dan niet in slagen om ons te bevrijden van onze groeiverslaving en onze hebzucht.

Blijven we de slaaf van een economisch systeem dat enkel de elite dient ?  Of durven we te kiezen voor het goede leven ? Als we kiezen voor welzijn, zullen we ons doen en denken moeten veranderen.  De maatschappij zoals die is bestendigt onze mentale structuren en ons gedrag, en onze denkbeelden over werk en arbeid houden onze gedateerde maatschappelijke structuren overeind.

Dus neen, we moeten niet allemaal voltijds aan de slag, dat is onmogelijk.  Kortere werkweken en deeltijds werken zijn de toekomst.  Neen, we moeten ons niet kapot werken om goed te mogen leven, want zo laten we het goede leven aan ons voorbijgaan.  Neen, we hebben niet meer koopkracht en meer koopwaar nodig.   De planeet en de mensheid kreunen onder onze consumptieverslaving.  Neen, de menswetenschap economie en de besparingen zijn geen onontkoombare natuurwetten.  Het zijn ideologische keuzes.

Als we balans willen brengen in ons werk en in ons leven, zullen we arbeid en inkomen deels van elkaar moeten loskoppelen.   Dat is het idee achter het basisinkomen.  De Zwitserse bevolking beseft dit al, en stuurt erop aan met haar democratische burgerrechten : in 2016 moet het parlement zich buigen over de invoering van het basisinkomen.

Waarop wachten wij nog ?  U gelooft toch zelf niet dat uw leven pas echt van start gaat na uw pensioen ?

Bron : de Piratenpartij (Sarah Van Liefferinge)

Werken tot je 67ste ... Hoe realistisch is dit ?

Het financieren van de pensioenen is mathematisch onoplosbaar geworden omdat de gemiddelde levensverwachting sinds de jaren '60 met 10 jaar is toegenomen.  Bovendien zitten we nu ook met een omgekeerde leeftijdspiramide.

Het pensioenprobleem is vrij eenvoudig :  hoe zal een steeds kleiner wordende groep actieven de pensioenen kunnen betalen van een steeds groter wordende groep van gepensioneerden die steeds langer leven ?  De onderstaande tabel visualiseert de problematiek op perfecte wijze.  Men kan er o.a. uit opmaken dat vanaf 2030 het aantal werkende Belgen minder dan de helft van de bevolking zal bedragen.

Bron : Deutsche Bank

Feitelijk geeft bovenstaande tabel de reële situatie nog niet correct weer.  Want wie zijn de echte 'rechthouders' van onze economie ?  Zonder afbreuk te willen doen aan de noodzakelijkheid van de grote groepen werknemers die in een of ander statuut voor de overheid werken, zijn het toch vooral de ondernemers en hun personeel in de privé-sector die het inkomen moeten verdienen voor scholieren, werklozen, inactieven, ambtenaren en gepensioneerden.
Vermits in België momenteel slechts 1 werknemer op 3 tewerkgesteld is in de privé, is de echte verhouding (én de toekomstige evolutie !) tussen diegenen die het grootste gedeelte van het nationaal inkomen moeten opbrengen en diegenen die van de overheid een inkomen (salaris, pensioen of uitkering) verkrijgen, nog ongunstiger dan de bovenstaande inschatting aangeeft.

Het bestendigen van een pensioenstelsel waarvan de rekenkundige basis onstabiel en uiteindelijk onjuist blijkt te zijn, is zonder meer een grote vergissing geweest.

Uiteraard dient er een oplossing te worden gevonden om oudere werknemers langer aan het werk te houden.  Het is in deze context dat de nieuwe Belgische regering besloten heeft om de wettelijke pensioenleeftijd te verhogen.
We mogen ons echter niets laten voorspiegelen : deze aanpassing is bedoeld om het aantal arbeidsjaren nodig om tot een volledige loopbaan te komen op een meer aanvaardbaar niveau te brengen.  Het vraagstuk om ouderen tot langer werken aan te sporen in een omgeving van recessie, desinflatie (binnenkort allicht deflatie) en een stagnerende arbeidsmarkt wordt hiermee echter niet aangepakt.

Hoe realistisch is het om van ouderen te vragen langer aan de slag te blijven terwijl de jongeren, die zich sowieso vlotter aanpassen aan een nieuwe digitale economie, moeilijk aan werk geraken ?

Hét probleem is dat de economie, net zoals in de jaren '80 met de introductie van informatica, zich op een technologisch kantelpunt bevindt.  De toegenomen robotisering, automatisatie en digitalisering zijn er de oorzaak van dat vele intermediaire beroepsactiviteiten worden uitgeschakeld.

Deze onloochenbare vaststelling is de echte reden waarom een toename van het aantal oudere werknemers zo moeilijk is. Beeld u de fictieve situatie in van een werknemer die vandaag net 67 is geworden.  Hij is dus geboren in 1947, twee jaar na het beëindigen van WO II.  Veronderstellen we dat onze kandidaat verdere studies heeft aangevat na zijn 18e en dus in 1969, het jaar van Apollo 11, zijn universitair diploma behaalde.  In die tijd was het begrip 'informatica' zo goed als volledig onbekend.  De persoon in kwestie zou vervolgens zijn optimale potentieel bereikt hebben in 1992, op 45-jarige leeftijd.  Toen, 22 jaar geleden, was het Internet nog zoiets als pure science fiction.

We willen maar zeggen dat zelfs een goed gekwalificeerde 67-jarige, die zijn beroepsloopbaan aanving bij het begin van de jaren '70, een hele reeks ernstige aanpassingen en herscholingen heeft moeten ondergaan.
Over de effecten van globalisering, de opkomst van lagelonenlanden en de groeiende impact van de financiële markten hebben we het dan nog niet gehad.  Ook die fenomenen hebben het westerse bedrijfsleven danig dooreengeschud.

Veel mensen met een uitgebreid beroepsverleden zijn wel degelijk bereid én in staat om langer te werken.  Waar het werkelijk om gaat is wat de overheden doen om deze werknemers bij te scholen zodanig dat zij voldoende economische slagkracht behouden.

En op deze vraag hebben de beleidsmakers tot nu toe maar weinig concrete antwoorden geformuleerd.

Vergeef ons onze schulden !

Sinds enige tijd heerst er weer een zekere rust op de financiële markten.  Zoals wij in vorige artikels reeds bespraken, blijft de wereldeconomie echter kampen met grote moeilijkheden.  Probleem nummer één is de enorme globale schuldenlast.

De totale wereldschuld (van overheden, bedrijven en gezinnen samen) bedroeg einde 2012 meer dan 370% van het wereld bruto binnenlands product (BBP) (bron : IMF en Wereldbank).  Het gaat hier om een schuldenpiramide die nooit meer kan worden afgebouwd, een schuldenberg die bovendien aanspraken vertegenwoordigt op hoeveelheden arbeid en natuurlijke hulpbronnen die gewoonweg niet bestaan.

Ook Europa heeft zich bezondigd aan een te hoge kredietgroei.  Zo bedroeg de gezamenlijke schuld van de landen van de Eurozone einde 2012 24.500 miljard € of 258% van het Eurozone BBP.

Onderstaande tabel, samengesteld door blogger Simon Thorpe, is gelardeerd met getallen maar maakt de schuldenproblematiek in Europa wel concreet.  De auteur heeft zich gebaseerd op gegevens van de Europese Centrale Bank en van de Bank voor Internationale Betalingen.  De cijfers in het rood zijn van een ouder kwartaal, de getallen in het grijs zijn schattingen.

Bron: simonthorpesideas.blospot.be

Thorpe heeft zitten berekenen met hoeveel gecumuleerde schuld (staatsschuld plus schulden van bedrijven en gezinnen) iedere Europese inwoner ('per capita') nu precies zit opgezadeld.

De resultaten zijn zonder meer verbijsterend.  Op het hoofd van iedere Nederland staat er een bedrag van 106.447 €, terwijl iedere Belg een schuld van maar liefst 114.862 € torst.  Het gemiddelde voor de Eurozone bedraagt "slechts" 73.622 €.

Uiteraard staan tegenover deze schulden ook activa (onroerend goed, spaargelden, vermogenstitels enz.).  Noteer echter dat bovenstaande gegevens uit 2012 dateren en dat de toekomstige schuldverplichtingen die verband houden met de vergrijzing en de sociale zekerheid (zie hiervoor mijn artikel "Het einde van de zekerheid") niét zijn opgenomen in deze berekening !

Europa botst tegen een zelf gecreëerde schuldenmuur aan.   Hetzelfde geldt trouwens voor de drie andere motoren van de wereldeconomie : de Verenigde Staten, China en Japan.

De vraag is niet óf ons de factuur voor deze kredietexplosie zal worden voorgelegd, maar wanneer.

Een doorgedreven monetaire aanpassing is onvermijdelijk geworden.  De scheefgegroeide relatie tussen vorderingen en de echte onderliggende goederen en diensten - zoals energie, voedsel, arbeid, industriële producten, infrastructuur en natuurlijke hulpbronnen - dient te worden herschikt om tot een gezondere balans te komen.  Eigenlijk had dit al moeten gebeuren in 2008, bij het uitbreken van de financiële crisis.

Kunnen schulden überhaupt worden uitgewist ?  Vermits schulden slechts een boekhoudkundig begrip zijn, kunnen die op elk moment van de passiefzijde van de balans worden geschrapt. Jammer genoeg moeten dan natuurlijk aan de actiefzijde voor eenzelfde bedrag bezittingen worden weggestreept (zoals spaargeld en pensioenen) of afgewaardeerd (zoals vastgoed, aandelen en obligaties).  Dat een dergelijk afboekingsproces niet zonder pijn gepaard zal gaan, is evident.

Het kan perfect gebeuren dat tijdens een weekend, ter gelegenheid van een vergadering van de 

G20 (een groep van 19 industriële landen plus de Europese Unie), besloten wordt tot bijvoorbeeld een gelijktijdige schuldenkwijtschelding met confiscatie van spaargeld.

Een schuldensanering, van welke aard ook, is als het ware voorgeprogrammeerd.  Het grootste probleem hierbij is dat het eigenbelang van de elite (megabanken, multinationals en daarmee gelieerde toppolitici) in deze allicht weer zal primeren op de belangen van gezinnen en kmo's.

Het realiseren van economische groei is de beste manier om schulden te delgen.  In die zin is het vastlopen van de economische motor in de eurozone bijzonder verontrustend.  Het is namelijk volstrekt onmogelijk om in omstandigheden van trage groei, hoge werkloosheid en haast onbestaande inflatie grote schulden af te bouwen.  Meer bezuinigen, de strategie die zowat alle regeringen toepassen, zet weinig zoden aan de dijk.

Het tegelijk loslaten van een ontspoord, van zijn basis losgeslagen geldgroeisysteem en het creatief neerzetten van een werkelijk duurzame economie op maat van mens en milieu is absoluut prioritair. Een dergelijke omslag zal een hoop ongemak met zich brengen.  Regelmatige Internetsurfers kunnen evenwel vaststellen dat het aantal mensen dat zich bewust is van deze problematiek in stijgende lijn zit.

Fragment uit een oude Hopi profetie

Jullie hebben de mensen verteld dat dit het Elfde Uur is; nu moeten jullie terugkeren en hen vertellen dat dit het Uur is.  En er zijn dingen die moeten worden overwogen ...

Waar woon je ?
Waar ben je mee bezig ?
Hoe zijn je relaties ?
Zit je in de juiste relatie ?
Waar kun je water vinden ?
Ken je tuin.
Het is tijd om je waarheid te spreken.
Om jouw leefgemeenschap te creëren.
Wees goed voor elkaar.
En kijk niet buiten jezelf om de leider te zoeken.

Dan vouwde hij zijn handen ineen, lachte en zei : "Dit zou een goed tijdstip kunnen zijn !"

Er is een rivier die nu erg snel stroomt.
Zij is zo groot en stroomt zo snel dat sommigen er bang van zijn.
Zij zullen trachten om zich aan de oever vast te houden.
Zij zullen zich zo voelen alsof zij uiteen worden gerukt en zij zullen hevig lijden.

Weet dat de rivier haar bestemming heeft.
De wijzen zeggen dat we de oever los moeten laten.
Ons laten gaan naar het midden van de rivier.
Onze ogen open houden, en onze hoofden boven water.
En ik zeg : zie wie er daar is om samen met jou te vieren.
Op deze tijd en plaats in de geschiedenis moeten we niets persoonlijk nemen.
Het minst van al onszelf.
Want op het moment dat we dat doen, komt onze spirituele groei en reis tot stilstand.

De tijd van de eenzame wolf is voorbij.  Komt allen tezamen !
Verban het woord worsteling uit je hoofd en uit je gedrag.
Alles wat we nu doen moet worden gevierd op een gewijde manier.

Wij zijn degenen waarop we hebben gewacht.

Oekraïne : wat er wérkelijk gaande is

Frederick William Engdahl is een scherpzinnige Amerikaans-Duitse onderzoeker van financiële - , economische - , politieke - en geopolitieke ontwikkelingen.  In zijn publicaties (zowel boeken als artikels op gereputeerde websites) bewijst hij telkens opnieuw hoe een kleine, achter-de-schermen-opererende machtselite steeds doende is haar eigen belangen te behartigen ten koste van de wereldgemeenschap.  

Zijn website is : engdahl.oilgeopolitics.net/

In het volgende stuk (bron : globalresearch.ca) tracht hij aan te tonen wat er in Oekraïne werkelijk speelt :

Ukraine: Secretive Neo-Nazi Military Organization Involved in Euromaidan Sniper Shootings

Yanoukovitch, ousted president of Ukraine

The events in Ukraine since November 2013 are so astonishing as almost to defy belief. An legitimately-elected (said by all international monitors) Ukrainian President, Viktor Yanukovich, has been driven from office, forced to flee as a war criminal after more than three months of violent protest and terrorist killings by so-called opposition.

His “crime” according to protest leaders was that he rejected an EU offer of a vaguely-defined associate EU membership that offered little to Ukraine in favor of a concrete deal with Russia that gave immediate €15 billion debt relief and a huge reduction in Russian gas import prices. Washington at that point went into high gear and the result today is catastrophe.

A secretive neo-nazi military organization reported linked to NATO played a decisive role in targeted sniper attacks and violence that led to the collapse of the elected government.

But the West is not finished with destroying Ukraine. Now comes the IMF with severe conditionalities as prerequisite to any Western financial help.

After the famous leaked phone call of US Assistant Secretary of StateVictoria Nuland (photo, left) with the US Ambassador in Kiev, where she discussed the details of who she wanted in a new coalition government in Kiev, and where she rejected the EU solutions with her “Fuck the EU” comment,[1] the EU went it alone. Germany’s Foreign Minister, Frank-Walter Steinmeier proposed that he and his French counterpart, Laurent Fabius, fly to Kiev and try to reach a resolution of the violence before escalation. Polish Foreign Minister, Radoslaw Sikorski was asked to join. The talks in Kiev included the EU delegation, Yanukovich, the three opposition leaders and a Russian representative. The USA was not invited.[2]

The EU intervention without Washington was extraordinary and reveals the deeping division between the two in recent months. In effect it was the EU saying to the US State Department, “F*** the US,” we will end this ourselves.

After hard talks, all major parties including the majority of protesters, agreed to new presidential elections in December, return to the 2004 Constitution and release of Julia Tymoshenko from prison. The compromise appeared to end the months long chaos and give a way out for all major players.

The diplomatic compromise lasted less than twelve hours. Then all hell broke loose.

Snipers began shooting into the crowd on February 22 in Maidan or Independence Square. Panic ensued and riot police retreated in panic according to eyewitnesses. The opposition leader Vitali Klitschko withdrew from the deal, no reason given. Yanukovich fled Kiev.[3]

The question unanswered until now is who deployed the snipers? According to veteran US intelligence sources, the snipers came from an ultra-right-wing military organization known as Ukrainian National Assembly – Ukrainian People’s Self-Defense (UNA-UNSO).

IMAGE: Members of UNA-UNSO marching in Lviv.

Strange Ukraine ‘Nationalists’

The leader of UNA-UNSO, Andriy Shkil, ten years ago became an adviser to Julia Tymoshenko. UNA-UNSO, during the US-instigated 2003-2004 “Orange Revolution”, backed pro-NATO candidate Viktor Yushchenko against his pro-Russian opponent, Yanukovich. UNA-UNSO members provided security for the supporters of Yushchenko and Julia Tymoshenko on Independence Square in Kiev in 2003-4.[4]

UNA-UNSO is also reported to have close ties to the German National Democratic Party (NDP). [5]

Ever since the dissolution of the Soviet Union in 1991 the crack-para-military UNA-UNSO members have been behind every revolt against Russian influence. The one connecting thread in their violent campaigns is always anti-Russia. The organization, according to veteran US intelligence sources, is part of a secret NATO “GLADIO” organization, and not a Ukraine nationalist group as portrayed in western media. [6]

According to these sources, UNA-UNSO have been involved (confirmed officially) in the Lithuanian events in the Winter of 1991, the Soviet Coup d’etat in Summer 1991, the war for the Pridnister Republic 1992, the anti-Moscow Abkhazia War 1993, the Chechen War, the US-organized Kosovo Campaign Against the Serbs, and the August 8 2008 war in Georgia. According to these reports, UNA-UNSO para-military have been involved in every NATO dirty war in the post-cold war period, always fighting on behalf of NATO. “These people are the dangerous mercenaries used all over the world to fight NATO’s dirty war, and to frame Russia because this group pretends to be Russian special forces. THESE ARE THE BAD GUYS, forget about the window dressing nationalists, these are the men behind the sniper rifles,” these sources insist. [7]

If true that UNA-UNSO is not “Ukrainian” opposition, but rather a highly secret NATO force using Ukraine as base, it would suggest that the EU peace compromise with the moderates was likely sabotaged by the one major player excluded from the Kiev 21 February diplomatic talks—Victoria Nuland’s State Department.[8] Both Nuland and right-wing Republican US Senator John McCain have had contact with the leader of the Ukrainian opposition Svoboda Party, whose leader is openly anti-semitic and defends the deeds of a World War II Ukrainian SS-Galicia Division head.[9] The party was registered in 1995, initially calling itself the “Social National Party of Ukraine” and using a swastika style logo. Svoboda is the electoral front for neo-nazi organizations in Ukraine such as UNA-UNSO.[10]

One further indication that Nuland’s hand is shaping latest Ukraine events is the fact that the new Ukrainian Parliament is expected to nominate Nuland’s choice, Arseny Yatsenyuk, from Tymoshenko’s party, to be interim head of the new Cabinet.

Whatever the final truth, clear is that Washington has prepared a new economic rape of Ukraine using its control over the International Monetary Fund (IMF).

IMF plunder of Ukraine Crown Jewels

Now that the “opposition” has driven a duly-elected president into exile somewhere unknown, and dissolved the national riot police, Berkut, Washington has demanded that Ukraine submit to onerous IMF conditionalities.

In negotiations last October, the IMF demanded that Ukraine double prices for gas and electricity to industry and homes, that they lift a ban on private sale of Ukraine’s rich agriculture lands, make a major overhaul of their economic holdings, devalue the currency, slash state funds for school children and the elderly to “balance the budget.” In return Ukraine would get a paltry $4 billion.

Before the ouster of the Moscow-leaning Yanukovich government last week, Moscow was prepared to buy some $15 billion of Ukraine debt and to slash its gas prices by fully one-third. Now, understandably, Russia is unlikely to give that support. The economic cooperation between Ukraine and Moscow was something Washington was determined to sabotage at all costs.

This drama is far from over. The stakes involve the very future of Russia, the EU-Russian relations, and the global power of Washington, or at least that faction in Washington that sees further wars as the prime instrument of policy.

Writer F. William Engdahl is a geopolitical analyst and the author of “Full Spectrum Dominance: Totalitarian Democracy in the New World Order”.

notes

[1] F. William Engdahl, US-Außenministerium in flagranti über Regimewechsel in der Ukraine ertappt, Kopp Online.de, February 8, 2014, accessed in http://info.kopp-verlag.de/hintergruende/enthuellungen/f-william-engdahl/us-aussenministerium-in-flagranti-ueber-regimewechsel-in-der-ukraine-ertappt.html

[2] Bertrand Benoit, Laurence Norman and Stephen Fidler , European Ministers Brokered Ukraine Political Compromise: German, French, Polish Foreign Ministers Flew to Kiev, The Wall Street Journal, February 21, 2014, accessed inhttp://online.wsj.com/news/articles/SB10001424052702303636404579397351862903542?mg=reno64-wsj&url=http%3A%2F%2Fonline.wsj.com%2Farticle%2FSB10001424052702303636404579397351862903542.html

[3] Jessica Best, Ukraine protests Snipers firing live rounds at demonstrators as fresh violence erupts despite truce, The Mirror UK, February 20, 2014, accessed inhttp://www.mirror.co.uk/news/world-news/ukraine-protests-snipers-firing-live-3164828

[4] Aleksandar Vasovic , Far right group flexes during Ukraine revolution, Associated Press, January 3, 2005, Accessed in http://community.seattletimes.nwsource.com/archive/?date=20050103&slug=ukraine03

[5] Wikipedia, Ukrainian National Assembly Ukrainian National Self Defence, Wikipedia, the free encyclopedia, accessed inhttp://en.wikipedia.org/wiki/Ukrainian_National_Assembly_%E2%80%93_Ukrainian_National_Self_Defence

[6] Source report, Who Has Ukraine Weapons, February 27, 2014, private to author.

[7] Ibid.

[8] Max Blumenthal, Is the US backing neo-Nazis in Ukraine?, AlterNet February 25, 2014, accessed in

http://www.salon.com/2014/02/25/is_the_us_backing_neo_nazis_in_ukraine_partner/

[9] Channel 4 News, Far right group at heart of Ukraine protests meet US senator, 16 December 2013, accessed in http://www.channel4.com/news/ukraine-mccain-far-right-svoboda-anti-semitic-protests

De wereld zit te diep in het rood

"Er bestaat geen enkele mogelijkheid om de definitieve implosie te vermijden van een bubbel  die ontstaan is door kredietexpansie.  De vraag is alleen of de crisis zich eerder vroeg zal  manifesteren door het vrijwillig opgeven van de kredietuitbreiding, dan wel op een later tijdstip via een definitieve en totale ineenstorting van het valutasysteem."

Dit citaat van Ludwig von Mises (1881 - 1973), een van de grondleggers van de Oostenrijkse economische school, vat uitstekend de precaire situatie samen waarin vooral de westerse wereld zich momenteel bevindt.

Bekende instellingen zoals het Internationaal Monetair Fonds, het prestigieuze managementbureau Mc Kinsey en de Franse grootbank Société Générale zijn de afgelopen jaren allemaal tot de vaststelling gekomen dat er een ernstig internationaal schuldenprobleem is ontstaan.

Volgens een recente studie door economen van de Nederlandse bank ING bedraagt de wereldwijde schuld (overheidsschulden, schulden van gezinnen/bedrijven plus de schulden van de financiële sector) maar liefst 213.300 miljard dollar (einde 2012) of 313% van het wereldwijde bruto binnenlands product (BBP).  Opgelet : vermits een belangrijk deel van de staatsschulden op de balansen van banken geparkeerd staat, zit er in deze cijfers dus wel een gedeeltelijke overlapping.  Anderzijds zijn de toekomstige schuldverplichtingen (sociale zekerheidsuitgaven zoals pensioenen) niet in deze berekening opgenomen.
Voor meer uitleg over dit laatste : zie mijn artikel 'Het einde van de zekerheid'.

Kyle Bass, de bekende hefboomfondsmanager, heeft becijferd dat de wereldschuld tussen 2002 en 2012 maar liefst verdrievoudigd is en dit met een gemiddelde jaarlijkse stijging van zegge en schrijve 11% (zie onderstaande tabel).

Bron :  IMF, BIB


Het wereldBBP bedroeg in 2012 iets minder dan 72.000 miljard dollar.  De jaarlijkse wereldgroei situeert zich de laatste jaren rond de 3 à 3,5%.

Stel uzelf de volgende vraag : hoe kan een globale economie van 72.000 miljard dollar met een jaargroei van 3 à 3,5% (waarbij het zeer de vraag is of een dergelijk resultaat in de nabije toekomst haalbaar zal zijn) een schuldtotaal van 220.000 miljard dollar ooit terugbetalen als diezelfde schuldenberg telkens 11% groter wordt ?! 
Een kind kan begrijpen dat dit volstrekt onmogelijk is ...

De totale schuld als % van de wereldeconomie BLIJFT trouwens stijgen en overtreft het vorige hoogtepunt van 1945, na de Tweede Wereldoorlog.

Laat ons eens veronderstellen dat de gemiddelde rentevoet in 2014 naar 5% zou opklimmen. Dat zou betekenen dat de jaarlijkse intrestlast oploopt tot 11.000 miljard dollar (van 220.000 miljard).  Het jaarlijkse BBP laten we hypothetisch stijgen tot 74.000 miljard dollar (72.000 + 3,5% economische groei).  
De totale intrestkost van 11.000 miljard zou dan maar liefst 14,8% van het wereldBBP (74.500 miljard) bedragen !  En dat zonder rekening te houden met de jaarlijkse schuldvergroting van 11%.  En dat in de wetenschap dat nieuwe overheidsuitgaven in deze hypothetische situatie volkomen uit den boze zijn ...

Vanuit deze optiek wordt het ook volkomen begrijpelijk waarom de centrale banken er alles aan doen om de rentevoeten zo laag mogelijk te houden : het wereldwijde financieel-economische systeem kan simpelweg geen NORMALE rentevoeten meer aan ...

Een van de unieke aspecten van dit schuldenmoeras is dat het voornamelijk de westerse economieën zijn die zich aan een kredietorgie hebben bezondigd.  Uit de volgende grafiek blijkt dat het BBP van de ontwikkelde landen tussen 1994 en 2012 verdubbeld is.  In diezelfde periode hebben hun schulden zich echter verdrievoudigd !

    Brutoschulden van de ontwikkelde landen, geïndexeerd 1994
        Bron : IMF, berekeningen van Carsten Englert


Zoals daarnet ook vastgesteld, heeft de schuldenindex zich vooral vanaf 2002 beginnen losmaken van het BBP. Het is eveneens in die periode dat de Amerikaanse centrale bank (de Federal Reserve Bank - Fed) haar basisrente stelselmatig heeft verlaagd.  In 2009, na het losbarsten van de financiële crisis, werd de loskoppeling schulden/BBP steeds breder.  De centrale banken, onder aanvoering van de Fed, duwden toen hun rentevoeten nog verder naar beneden terwijl de westerse overheden nieuwe schulden aangingen om hun financiële instellingen en economieën te ondersteunen.
De gevolgen van een al te lakse monetaire politiek zijn onmiskenbaar.

China, dat zich inmiddels heeft opgewerkt tot de tweede grootste economie van de planeet, heeft een essentiële rol gespeeld in de hernieuwde groei van de wereldeconomie na de crash van 2008.  Aangemoedigd door de Amerikaanse regering lanceerden de Chinese bewindvoerders toen een groots stimuleringsprogramma.
Chinese statistieken zijn echter even transparant als een Kretenzisch labyrint en daarom bestaat er onder analisten nogal wat controverse over de juiste schuldenomvang (lees kredietbubbel) van de Chinese economie.

De gerenommeerde financiële blogger Mish Shedlock denkt er het zijne van : 
"De Chinese schulden, uitgedrukt als aandeel in het BBP, zijn in een zeer snel tempo gestegen, a rato van ongeveer 15% per jaar.  Sinds 2008 zijn ze van ongeveer 125% van het BBP opgeklommen naar 200%.  De meeste mensen hebben weet van de kredietboom die in China heeft plaatsgevonden, maar niemand is op de hoogte van de ware omvang. Toen het in 2008 allemaal begon, was de Chinese banksector ongeveer 10.000 miljard dollar groot.  Vandaag spreken we over 24.000 à 25.000 miljard dollar.
Die aangroei van 14 à 15.000 miljard dollar is het equivalent van de ganse omvang van de Amerikaanse commerciële banksector, waarvan de opbouw meer dan een eeuw in beslag nam. Dit betekent dat China het gehele Amerikaanse systeem binnen een tijdsspanne van een half decennium heeft gekopieerd.
De lessen van de financiële geschiedenis voorzien geen uitzondering : het ontlenen op een dergelijk grote schaal zal tot gevolg hebben dat schuldenaren niet in staat zullen zijn om aan hun verplichtingen te voldoen en dit zal leiden tot grote verliezen voor de schuldeisers; de vraag is niet wanneer dit zal gebeuren maar wanneer en in welke mate."
Bron : 'China fooled the world (but it cannot last)'

Vele professionelen vrezen inderdaad dat de Chinese kredietbubbel de aanzet kan zijn tot een globale meltdown. De volgende grafische voorstelling toont aan dat sinds 2008 ook in China de schulden sneller groeien dan de economie :




De hiernavolgende tabel geeft ons een idee van de reële schuldensituatie van de belangrijkste westerse landen plus Japan (cijfers van 2012) :

Hogervermelde opmerkingen omtrent schuldenoverlapping staatsschulden/bankschulden en niet-voorziene vergrijzingskosten gelden ook voor deze tabel.
Ivan Van de Cloot, hoofdeconoom van denktank Itinera, meent dat een land een maximale gecombineerde schuldenlast van 240% (overheid, gezinnen en bedrijven) "mag" torsen.
Zelfs als deze zienswijze correct is, blijkt dat er toch nog behoorlijk wat leidende economieën deze drempel gepasseerd zijn of benaderen.

***

Welke mogelijkheden hebben landen nu om dergelijke belangrijke schuldenbergen weg te werken ?  Of minstens tot een behapbaar niveau terug te brengen ?  Grosso modo liggen een viertal wegen open.

Schulden afbouwen en (be)sparen.  Het tegelijk afbouwen van de private - en overheidsschulden kan enkel als een land een handelsoverschot realiseert (export groter dan import).  Maar hier stuiten we op een van de paradoxen van de wereldeconomie : niet ieder land ter wereld kan een netto-exporteur zijn, want de export van de ene is noodzakelijker-wijze de import van een ander ...  Belangrijke exportnaties zoals Duitsland en China dienen eigenlijk hun grote handelssurplussen af te bouwen.  Anders is het voor andere landen onmogelijk om hun schulden af te betalen door te besparen (Griekenland, Portugal en Spanje zien vreselijk af om hun economieën weer competitief te maken ...). 

Hogere economische groei realiseren.  Maar hoe kan zoiets lukken ?  Alle sleutelspelers van de wereldeconomie (USA, China, Japan en Europa) zitten serieus in het rood.  Onzekerheid over regeringsbeslissingen, oplopende (jeugd)werkloosheid, het tegenwoordige (en komende) leeglopen van allerlei bubbels (aandelen, vastgoed) en de verdere vergrijzing van de bevolking zijn niet van aard om de dalende vraag van consumenten nieuw leven in te blazen.  

Het herstructureren van de schulden.  Ligt eveneens zeer moeilijk en zou een tsunami door de financiële sector sturen.  De balansen van vooral de Europese banken (waar vele schuldtitels en allerlei leningen samengepakt zijn) ogen namelijk nog steeds bijzonder kwetsbaar.

Inflatie.  Wie in moeilijke tijden in de schuld zit, heeft geen behoefte aan een nieuw krediet.  De monetaire stimuli van de centrale banken leiden daardoor niet tot hogere inflatie.  De banken zijn, door hun kwetsbare balansen, ook minder happig om leningen toe te staan.  Het pure gelddrukken kán tot hyperinflatie leiden : denk maar aan hetgeen in de jaren '20  van de vorige eeuw in Duitsland is gebeurd.  Maar men ziet zoiets toch moeilijk gebeuren in de ontwikkelde landen waar de obligatiemarkten van overwegend belang zijn ter financiering van diezelfde overheden.  Hoe dan ook is het creëren van inflatie eerder een vorm van bedrog dan het aanbrengen van een structurele oplossing.

***

Het unieke van de crisis die we meemaken is dat alle leidende economieën met een zelfgemaakte schuldenhimalaya kampen en dat er geen land of groep landen in staat is om de wereldeconomie uit het slop te halen zoals de USA dat deed na WO II en China vanaf 2009.

Vooral hier in het westen leven we reeds decennia boven onze stand.

De oplopende kredietcyclus, die vooral vaart heeft genomen sinds de zeventiger jaren van de vorige eeuw en die de westerse wereld ongeëvenaarde welvaart heeft gebracht, zal nu onafwendbaar in omgekeerde richting gaan werken.   De problemen die zich vertoond hebben sinds 2008 zijn niet structureel aangepakt.  Men lost een schuldenproblematiek nu eenmaal niet op door nieuwe schulden te maken !  Want dit heeft een steeds lagere economische groei (absoluut noodzakelijk om schuld terug te betalen), een daling van het vermenigvuldigingseffect van geld (bedrijven/gezinnen ontlenen minder en banken zelf lenen minder geld uit - ook al vanwege hun kwetsbare balansen) en een daling van de omloopsnelheid van het geld tot gevolg. Waardoor er een absoluut negatieve spiraal op gang komt.

De schuldenafbouw is niet meer te ontwijken en een ernstige terugval van onze levensstandaard dus ook niet.  Op geen enkele wijze valt er nog te ontkomen aan verregaande saneringen, bezuinigingen en lastenverhogingen.  Nog meer falingen, ook van banken, zijn als het ware voorgeprogrammeerd.

Welke - pijnlijke - oplossingen kunnen we verwachten ? Er zijn verschillende mogelijkheden (die gecombineerd kunnen optreden) :

• Het confisqueren van spaargeld (zie hier en hier)
• Bail-ins : waarbij niet de belastingbetalers maar wel aan aandeelhouders, obligatiehouders en depositohouders gevraagd wordt op te draaien voor een mogelijk bankfaillissement
• De creatie van een nieuwe wereldmunt

***

Het woord 'crisis' is oorspronkelijk afkomstig uit de Griekse taal en betekent letterlijk een tweesprong.  Eén afslag leidt naar verbetering en de andere zorgt ervoor dat de omstandigheden verslechteren.  In de geneeskunde is crisis een keerpunt, waarbij de patiënt achteruitgaat en uiteindelijk sterft, of beter wordt en in leven blijft.  Ook het Chinese karakter voor crisis bestaat uit twee delen : het linkerdeel betekent gevaar en het rechter symbool vertegenwoordigt kansen en mogelijkheden.

De komende nieuwe (schulden)crisis zal een hoop miserie veroorzaken.  Maar biedt ook een echte kans om diepgaande en duurzame veranderingen door te voeren in het wereldgeldsysteem.