De Franse schuldencrisis herinnert ons eraan dat gradualisme nooit werkt, dat staatsinterventie altijd in verval eindigt en dat landen die inzetten op meer overheid en hogere belastingen uiteindelijk altijd in stagnatie, het risico van wanbetaling en sociale onrust belanden.
De overheidsschuld van Frankrijk bedraagt meer dan 114% van het bbp. Niet-gefinancierde, toegezegde pensioenverplichtingen bereiken volgens Eurostat echter 400% van het bruto binnenlands product (BBP).
Het voor dit jaar aangekondigde begrotingstekort bedraagt 5,4%, maar de marktcijfers houden rekening met 5,8%. Het vijfjaars kredietrisico is in twaalf maanden met 20% gestegen. De rente op Franse tweejaarsleningen ligt hoger dan die van Spanje, Italië en Griekenland, en de risicopremie ten opzichte van Duitsland is opgelopen tot 80 basispunten — 20 meer dan die van Spanje.
 |
| Het rendement op de 30-jarige Franse obligatie stijgt naar het hoogste niveau sinds 2011, terwijl wereldwijde obligaties hun daling voortzetten. |
Het probleem in de eurozone is dat de mainstream juicht wanneer een regering het BBP oppompt met enorme overheidsuitgaven, banen in de publieke sector en immigratie, waardoor aanhoudende fiscale onevenwichtigheden en een dalende productiviteitsgroei worden verhuld. Daarnaast negeren Keynesiaanse analisten het verdringende effect op de privésector en de schadelijke impact van hoge belastingen op de lange termijn houdbaarheid van de overheidsfinanciën.
Ik ben oud genoeg om me te herinneren dat de mainstreammedia Griekenland prezen als de groeimotor van de eurozone toen het zijn BBP opblies met massale overheidsuitgaven en banen in de publieke sector. In 2005 en 2006 roemden publicaties van het IMF en de Europese Commissie Griekenland als “bewaker van hoge economische groei” en “leider van het herstel in de eurozone”. Krantenkoppen en beleidsrapporten noemden Griekenlands economische prestaties droogweg als een voorbeeld van sterk leiderschap binnen de eurozone. We weten allemaal wat er in 2008 gebeurde.
We mogen niet vergeten dat de Europese Centrale Bank een belangrijke rol heeft gespeeld in het creëren van perverse prikkels voor politici om hoge uitgaven en fiscale onevenwichtigheden in stand te houden en uit te breiden.
De Europese Centrale Bank (ECB) heeft in het afgelopen decennium een beleidsinstrumentarium van ongekende omvang ingezet — waaronder herhaalde renteverlagingen, negatieve nominale rentes, het omstreden anti-fragmentatie-instrument en de facto monetiseren van schulden — met als doel de stabiliteit van de eurozone te waarborgen. Toch hebben deze maatregelen, ondanks alle retoriek over stabiliteit en onafhankelijkheid, krachtige prikkels gecreëerd voor fiscale roekeloosheid, de fundamenten van de monetaire geloofwaardigheid in Europa uitgehold en de kiemen geplant voor de huidige staatsschuldencrisissen, waaronder de huidige Franse schuldencrisis.
De beleidsrentes van de ECB, ooit een anker dat zowel staats- als particuliere leningen tot discipline aanzette, zijn gedaald van boven de 4% in 2008 tot negatief terrein en hebben jaren op negatieve reële niveaus verbleven. Bovendien hebben de aankoopprogramma’s van de ECB, die tijdens crisissen werden uitgebreid onder initiatieven zoals het Pandemic Emergency Purchase Programme (PEPP) en de Outright Monetary Transactions (OMT), de obligatiemarkten verzadigd met centraal-bankgeld en een enorm verdringingseffect gecreëerd dat kredietverlening aan gezinnen en bedrijven benadeelt en de solvabiliteitsproblemen van emittenten uit de publieke sector verhult.
Het anti-fragmentatie-instrument, ontworpen om de “spread” tussen kern- en periferielanden te beperken, verscherpt deze kwestie: door onbeperkte interventie te beloven, stelt de ECB de markten gerust dat zij staatschulden in feite tegen vrijwel elke prijs zal ondersteunen, waardoor de discipline van verkwistende regeringen verwaterde. Het zou in feite als een instrument kunnen worden beschouwd dat verspilling aanmoedigt, omdat het landen met slechte fiscale naleving bevoordeelt en degenen die schuld en tekorten beperken bestraft.
Hoewel deze interventies de markten onmiddellijk kalmeren, kweken ze een mentaliteit van onverschilligheid bij regeringen, waardoor die consequent hun uitgaven verhogen. Daardoor pochen veel regeringen, zoals die van Spanje, over de lage rentekosten en lage spreads op hun schuld, ondanks toenemende onevenwichtigheden en verslechterende overheidsrekeningen.
Het anti-fragmentatie-instrument en de negatieve nominale rentes vernietigen het marktmechanisme dat als essentiële waarschuwing voor roekeloos fiscaal beleid zou moeten dienen. Lidstaten, verzekerd van goedkope financiering en eindeloze ECB-steun, hebben weinig prikkels om opgeblazen budgetten te hervormen of tekorten te beperken, zeker wanneer dat politiek kostbaar is.
De aanhoudende waarschuwing van Duitse beleidsmakers — dat ECB-acties “fiscal freeloading” in hoog-schuldlanden subsidiëren — dreigt werkelijkheid te worden. De dramatische casus is Frankrijk. De Franse overheidsschuld is in 2025 boven de 114% van het bbp gestegen, deels gedreven door aanhoudend grote tekorten die goedkoop worden gedekt onder de paraplu van de ECB. Pogingen tot begrotingssanering zijn altijd te voorzichtig geweest en hebben daardoor niet geleid tot blijvende discipline, met de ECB-steun voortdurend op de achtergrond als vangnet.
Het resultaat is een oplopende staatspremie: Franse obligaties leveren, voor het eerst in de moderne geschiedenis van de euro, nu meer op dan vergelijkbare Spaanse, Griekse of Italiaanse obligaties — een signaal van marktonbehagen over het schuldtraject van Frankrijk, zelfs in het tijdperk van ECB-backstops. Het feit dat deze stijging van de spreads plaatsvindt te midden van een groot stimuleringsprogramma (Next Generation EU) en renteverlagingen maakt het des te alarmerender.
Het zogenoemde anti-fragmentatie-instrument, bedoeld als crisisbeheersingsmiddel, is in wezen een mechanisme van “gezamenlijke aansprakelijkheid zonder gezamenlijke controle”. Het bindt prudente eurolanden aan de fiscale keuzes van hun minder gedisciplineerde partners, socializeert risico’s en nationaliseert opbrengsten. Met deze faciliteit kunnen markten niet langer efficiënt differentiëren; de bezorgdheid over de houdbaarheid van de schuld die ooit noodzakelijke hervormingen stimuleerde, wordt onderdrukt in plaats van opgelost. Bovendien lijkt het op schuldmutualisatie zonder echte verplichtingen.
De “whatever it takes”-filosofie, zo geprezen door ECB-leiders, is een tweesnijdend zwaard geworden: zij heeft verantwoording vervangen door afhankelijkheid en fiscale laksheid aangemoedigd.
Aankopen door de centrale bank en het terugdringen van rendementen tot nominaal negatief zijn per definitie het slechtste geval van schuldmonetisatie. De ECB is verlieslatend omdat zij obligaties koopt zelfs wanneer die buitengewoon duur zijn. De geaccumuleerde niet-gerealiseerde boekverliezen van de ECB op haar aankoopprogramma’s worden volgens IERF geschat op €800 miljard, ver boven haar kapitaal.
Deze beleidsmaatregelen verhullen solvabiliteitsproblemen, ook al worden ze verpakt in de taal van noodsteun. Dat haalt de laatste afschrikking weg voor overheidsoverspenden: de prijs van geld zelf. Het lange termijn-effect is een omgeving waarin eurolanden, zich bewust dat herfinanciering zelfs in moeilijke tijden gegarandeerd goedkoop is, steeds grotere schulden opbouwen — waardoor de euromunt kwetsbaar wordt voor zelfs kleine schokken in vertrouwen, inflatie of bestuur. Deze situatie kan de euro in de toekomst schaden als Duitsland in dezelfde val loopt als Frankrijk, een scenario dat waarschijnlijk lijkt gezien de laatste beleidsaankondigingen.
Als u de kranten in Frankrijk leest, is deze perverse prikkel duidelijk zichtbaar. In plaats van te praten over het onhoudbare uitgavepad, eisen velen meer aankopen door de centrale bank en extra stimuleringsmaatregelen. Bovendien vragen sommigen om het introduceren van de digitale euro te versnellen om nog agressievere monetaire maatregelen te kunnen toepassen.
De zich ontvouwende Franse schuldencrisis is een direct neveneffect van deze beleidskeuzes. De uitgaven van Frankrijk zijn consequent gegroeid sneller dan de economische groei, terwijl de belofte van eeuwigdurende ECB-steun elke verantwoording uitstelde. Nu de risico's stijgen en markten de vastberadenheid van de ECB beproeven, staat de eurozone voor de bittere consequenties van een beleidsperiode die wordt gekenmerkt door moral hazard en uitgeholde fiscale discipline.
Hoewel ECB-activisme tijdelijk stabiliteit kan kopen, is de lange termijnkost duidelijk: hogere schulden, verzwakking van de privésector, waardevermindering van de munt en het wegvallen van prikkels voor verantwoord beleid. Tenzij Europa zijn afhankelijkheid van eeuwigdurende centrale-bankstimuli heroverweegt en mechanismen voor marktdiscipline herstelt, kan de huidige Franse crisis slechts één van vele fiscale stormen zijn die nog komen. Het succes van de euro als reservemunt berustte op de pijler van fiscale soberheid en verantwoordelijkheid. Gebrek aan fiscale discipline betekent altijd een risico voor de munt.
Centrale banken kunnen geen solvabiliteit “printen”, en het gebrek aan structurele hervormingen gecombineerd met excessieve versoepelingspolitiek kan de euro uiteindelijk vernietigen.
Bron: Daniel Lacalle
